کتابشناختی کتاب و نویسنده
حسینی میلانی، سید علی؛ ازدواج اُم کلثوم با عمر؛ نویسنده معاصر؛ موضوع: اُم کلثوم بنت علی علیه السلام؛ زبان فارسی؛ ۱ جلد؛ ناشر: مرکز حقایق اسلامی؛ قم؛ چاپ نهم، سال چاپ: ۱۳۹۸ ش؛ ۱۵۲ صفحه
نویسنده کتاب حضرت آیت‌الله سید علی حسینی میلانی دامت برکاته از علمای بزرگ قرن حاضر در دفاع از حریم ولایت و امامت اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند که خدمات و برکاتی بسیار گرانقدر در عرصه‌های گوناگون در این زمینه ارائه نمودند.
ایشان صاحب عناوین متعددی از کتب هستند که در رأس آنها نام دو کتاب «جواهرالكلام في معرفة الامامة و الامام» و «نفحات الازهار في خلاصة عبقات الانوار» می‌درخشد؛ بخش اندکی از کتب ایشان که داخل کتاب‌خانه سایت بارگذاری شده عبارتند از :
نگاهی به حدیث ثقلین، نگاهی به حدیث ولایت، حدیث اقتدا به شیخین در ترازوی نقد، فدک در فراز و نشیب، دستبردی در حدیث ثقلین، خلافت ابوبکر در ترازوی نقد، نگاهی به آیه ولایت، مظلومیت برترین بانو، ازدواج ام‌کلثوم با عمر، نگاهی به حدیث سدّالأبواب، نگاهی به حدیث غدیر، آیات غدیر، نگاهی به تفسیر آیه مباهله و…
هدف نویسنده در نگارش کتاب
نویسنده محترم در تمام آثارشان یک هدف اصلی و اساسی را دنبال نموده‌اند و آن هم دفاع تمام عیار از کیان ولایت و امامت امیرالمؤمنین و فرزندان والا مقامشان علیهم‌السلام، است و در این اثر گرانقدر هم نویسنده محترم هدف خود را چنین شرح میدهند: «هدف از نگارش این کتاب پژوهشی پیرامون روایات ازدواج اُم کلثوم – دختر امیر مؤمنان علی علیه السلام – با عمر است. رویدادی که همواره گروهی برای انکار وقایع تلخ و حوادث ناگوار صدر اسلام در رابطه با حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا علیهاالسلام بدان استدلال میکنند و میگویند: اگر آنچه مشهور است که عمر به خانه حضرت علی علیه السلام هجوم آورد و منجر به شهادت حضرت صدیقه علیهاالسلام گردید؛ صحت داشت، چنین ازدواجی صورت نمیگرفت، ولی این ازدواج واقع شده؛ از این رو آن حوادث اصلی ندارند و بین حضرت علی علیه السلام و عمر رابطه حسنه بر قرار بوده است…
این نوشتار تحقیقی درباره روایات ازدواج اُم کلثوم با عمر است تا معلوم گردد که آیا استدلال مذکور تمام است و یا پوچ و بی حاصل میباشد؟»[۱].
شیوه نویسنده در نگارش کتاب
نویسنده محترم بر طبق مبنای خود مبتنی بر روش امامت کلامی نص محور که همان مبنا و روش مرحوم میرحامد حسین هندی در کتاب گرانسنگ عبقات الانوار است، از منابع معتبر اهل سنت استفاده نموده و به بررسی روایات پیرامون این واقعه با پیش فرض قرار گرفتن سه مطلب، پرداخته است که عبارت است از:
- اصل وجود دختری به نام اُم کلثوم از امیرالمؤمنین و حضرت زهرا سلام الله علیهما.
- جواز اطلاق وقوع ازدواج بین اُم کلثوم و عمر به صرف اجرای خطبه عقد.
- با میل و رغبت واقع شدن این ازدواج.
ساختار کتاب
نویسنده محترم کتاب را در چهار بخش به نگارش درآورده‌اند.
بخش یکم: راویان خبر و روایات آنان
در این بخش نویسنده روایاتی که گویند امیر مؤمنان علی علیه السلام دخترش اُم کلثوم را به ازدواج عمر بن خطاب در آورده است را از مشهورترین کتب اهل سنت بیان میکنند که این روایات به سه دسته تقسیم میشوند که عبارتند از: ۱.بیان اصل ماجرای تزویج ۲.ازدواج اُم کلثوم پس از مرگ عمر ۳.جریان وفات او و پسرش.
قدیمیترین راوی و ناقل این روایت محمد بن سعد بن منیع زهری متوفای ۲۳۰ق نویسنده کتاب الطبقات الکبری است که در این کتاب یازده روایت را نقل میکند.
نفر دوم ناقل این روایت ابوبشر دولابی متوفای ۳۱۰ق است که در کتاب الذریه الطاهر، دوازده روایت نقل میکند.
نفر سوم حاکم نیشابوری متوفای سال ۴۰۵ق است که فقط یک روایت نقل میکند.
دیگر نفرات عبارتند از: بیهقی در السنن الکبری، خطیب بغدادی در تاریخ بغداد، ابن عبدالبر در الاستیعاب، ابن اثیر در اُسدالغابه، ابن حجر در الاصابه.
بخش دوم: بررسی سندهای روایات
در این بخش نویسنده ابتدا نکاتی درباره این روایات بیان میدارند که عبارت است از:
- عدم ذکر این ماجراها در دو کتاب معروف صحیح بخاری و صحیح مسلم و اعراض مؤلفین این دو کتاب از روایت کردن این ماجرا.
- عدم ذکر در دیگر کتب روایی اهل سنت که به صحاح معروف هستند.
- عدم ذکر در کتبی مثل مسند احمد بن حنبل که خود گوید اگر مطلبی در این کتاب نباشد صحیح نیست.
نویسنده در رابطه با اینکه بعضا این روایات از ائمه علیهم السلام نقل شده است می‌نویسند:
اولا در طول سالها با بررسی احادیث دریافتیم هرگاه مخالفین خواستهاند مطلبی را به اهل بیت علیهم السلام نسبت دهند که تناسبی با عقیده و مرام آن بزرگواران ندارد آن مطلب را از قول یکی از بزرگان این خاندان مطهر جعل و نقل کردهاند.
ثانیا اگر منظور اهل سنت از نقل این روایت استدلال به آن باشد بنا به اصول و قواعد خودشان این امر به تمامیت و صحت سند حدیث در نزد آن ها بستگی دارد و با توجه جسارت امثال ابن سعد به امام صادق علیه السلام استدلال به روایات مذکور از اهل بیت علیهم السلام امکان پذیر نیست.
در ادامه این بخش نویسنده به بررسی راویان میپردازد و ضعف تمامی اسانید را اثبات می‌نماید.
بخش سوم: بررسی متن روایات و دلالت آنها
در این بخش نویسنده متن روایات را در ده محور بررسی مینمایند که به طور خلاصه چنین است:
کلام و سخنان آنها با هم تناقض دارند و یکدیگر را تکذیب میکنند و از طرفی معلوم شد این داستان هیچ اصل و اساسی ندارد.
احتمال قوی در این زمینه این است که سازندگان این داستان در پی ساختن فضیلتی برای عمر بن خطاب بودهاند چون خود او این روایت را از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده است: «کل سبب و نسب منقطع یوم القیامة الا سببی و نسبی»؛ و این حدیث نشانگر فضیلت و منقبتی برای اهل بیت علیهم السلام است، خواستهاند تا با ساختن داستان خواستگاری عمر از دختر امیر مؤمنان علی علیه السلام او را مشمول این حدیث گردانند.
در پایان این بخش نویسنده بیان میدارند با توجه به مطالبی که در این روایات بیان شده است از جمله:
علی ام کلثوم را با پارچهای نزد عمر فرستاد تا عمر او را ببیند!!!
حضرت دستور داد تا ام کلثوم را آماده سازند و زینت کنند!!!
روایات و گفتارهایی که در این مورد بیان شدهاند حاوی مطالبی است که تصدیق آنها به هیچ صورتی جایز و روا نیست.
بخش چهارم: ازدواج ام کلثوم با عمر در روایات امامیه
در این بخش نویسنده تصریح مینمایند که علی رغم شهرت این روایات نزد اهل سنت و نقل در برخی احادیث امامیه عدهای از بزرگان ما اصل این روایت را انکار کردهاند و آنچه با سند معتبر از طریق راویان شیعه نقل شدهاند بیانگر همان مطلبی است که نوبختی از دانشمندان شیعه مطرح کرده است.
سپس نویسنده بیان میدارد بر فرض پذیرش این روایات طرف مقابل ما نمیتواند به این روایات احتجاج کند زیرا نهایت مطلبی که از این روایات استفاده میشود این است که پس از ارعاب و وعدههای تهدیدآمیز عمر، عقد ازدواجی صورت گرفت و پس از این تهدیدها بود که ام کلثوم به خانه عمر منتقل شد و آن گاه که عمر کشته شد امام علیه السلام به نزد ام کلثوم آمد دست او را گرفت و به خانه خویش برد.
پی‌نوشت:
[۱] ازدواج اُم کلثوم با عمر، ص۱۳
