چکیده
بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله حیات بشر است. پیامبر صلی الله علیه وآله برای این امر عظیم اهداف بلندی را داشتند که به واسطه آن بشر را از جهالت و تاریکی به سمت سعادت و روشنایی سوق دادند. این اهداف زمانی روشن می‌گردد که جایگاه بعثت از قرآن روشن شود. اما اهداف دشمن در مقابل اهداف رسول خدا بود و نگذاشت که برنامه رسول خدا صلی الله علیه وآله کاملا محقق شود به همین جهت بود که یک به یک اوصیای ایشان را شهید کردند. اما چون آئین اسلام منتسب به خداوند است خداوند بارها وعده مستقر شدن اهداف پیامبر صلی الله علیه وآله و حکومت عدل و داد را بر زمین دادند که به دست امام زمان علیه‌السلام محقق خواهد شد. بر همین اساس است که در آیات و روایات اهداف مشترکی برای پیامبر صلی الله علیه وآله و امام زمان علیه‌السلام مطرح گشته است.
کلید واژگان: بعثت/ بعثت پیامبر/ظهور/ ظهور امام زمان/ عدالت در بعثت و ظهور/ امنیت در بعثت و ظهور/ عقل
مقدمه
مهدویت از واژه‌هایی است که با شنیدن آن ذهن به مناسبت‌های خاصی مانند نیمه شعبان، روز جمعه و یا مفاهیم خاصی چون انتظار، ندبه، عدالت و ظلم، منتقل می‌شود در حالی که اینگونه نیست. به عبارت دیگر مهدویت نمی‌تواند منحصر در چند مناسبت و مفهوم باشد بلکه ارتباط تنگاتنگی با سایر موضوعات دارد. چنان‌که با جستجو در منابع روشن می‌گردد؛ مهدویت کامل کننده بسیاری از وقایع مهم تاریخی است از جمله؛ بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله.
کاملا واضح است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به عنوان آخرین فرستاده الهی و رهبر امت، دارای اهداف و برنامه‌هایی بودند که به طور کامل محقق نشد و تنها ظهور امام زمان علیه‌السلام کامل کننده آن اهداف است. بنابراین مهم‌ترین سؤالی که در این نوشتار به آن پاسخ می‌دهیم این است که:
چه ارتباطی بین ظهور امام زمان علیه‌السلام و بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله وجود دارد؟
جایگاه بعثت و موعود در قرآن
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله اسلام دارای دو گونه معجزه بودند. گونه اول اختصاص به زمان یا مکانی خاص دارد مانند تکلم با نباتات که در زمان حیاتشان صورت گرفت و گونه دوم مربوط به تمام زمان‌ها است و از آن تعبیر به معجزه جاری می‌شود، که قرآن کریم همان معجزه جاری است. با وجود تحدی، بعد از گذشت هزار و چهارصد سال هنوز کسی نتوانسته مانند آن را ارئه کند افزون برآن؛ عجز در ارائه مثلِ قرآن، خود شاهدی بزرگ بر حقانیت آن است. با رجوع به قرآن کریم و مفسرین آن یعنی اهل بیت علیهم‌السلام، در می‌یابیم که بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و همچنین ظهور امام زمان علیه‌السلام در کتاب الهی جایگاه ویژه ای دارد. بر همین اساس در ادامه جایگاه بعثت و ظهور در قرآن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بعثت در قرآن
فهم رایج عرف از جایگاه بعثت این است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در غار حرا مبعوث شدند و وحی به واسطه جبرئیل بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نازل شد در حالی که این مقدار فهم و درک از بعثت در سطح پایینی قرار دارد زیرا؛ قرآن این واقعه را به عنوان نعمتی خاص از سوی خداوندگار عالم معرفی می‌کند. بدین جهت، دو نکته یاد شده، از دو آیه قرآن بدست می‌آید:
لقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِين[۱]
هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ[۲]
داعی بعثت
علی‌رغم بسیاری از اموری که در عالم با واسطه صورت می‌پذیرد، بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از مواردی است که مستقیما و بدون واسطه از جانب خداوند شکل می‌گیرد. قسمتی از آیه ۱۶۴ سورة آل‌عمران به صراحت دخالت مستقیم خداوند را بر امر بعثت بیان می‌کند چنان‌که در این آیه خوانده می‌شود:
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ
( به تحقیق خداوند بر مؤمنین منت گذاشته است… )
از سویی دیگر؛ نکته قابل تأمل در این آیه، واژه “لقد” است یعنی معنای مورد نظر را با تاکید بیشتر می‌رساند.
گذشته از آیه ۱۶۴ آل عمران،از آیه ۲ سورة جمعه نیز، دخالت مستقیم خداوند در امر بعثت فهمیده می‌شود:
هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا
( او كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت)
بنابراین وساطت مستقیم خداوند در امر بعثت از قرآن کریم کاملا مشهود است.
نعمت بودن بعثت
علاوه بر دخالت مستقیم خداوند در امر بعثت، نکته‌ای که می‌تواند معرفت مسلمانان را نسبت به بعثت افزایش دهد و مورد غفلت واقع شده است، نعمت بودن آن است. در سورة آل‌عمران آیه ۱۶۴ بیان شد که خداوند انجام بعثت را به خود نسبت می‌دهد اما واژة دیگری که سطح معرفت را نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم افزایش می‌دهد واژه “منّ ” است. معادل این واژه در فارسی، نعمت است[۳] که البته اصل مطلب در رابطه با چگونگی نعمت بودن بعثت است.
برخی از مفسرین واژة “منّ” را به مقطوعه ترجمه کرده‌اند یعنی بعثت نعمتی است که بلا را از کردم قطع می‌کند در این رابطه شیخ طوسی می‌نویسد:
« قوله: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ» معناه أنعم الله. و أصل المن القطع … المن النعمة، لأنه يقطع بها عن البلية[۴]».
«قول خداوند: معنای آن این است که خداوند نعمت داده است و معنای اصل در منت قطع است… المن به معنای نعمت است زیرا به واسطه آن بلاها قطع می‌شوند».
افزون برآن؛ برخی بر اساس سورة جمعه آیه دوم نقل کرده‌اند که وجه نعمت بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ، وحی است که بر ایشان می‌شود[۵].
در نتیجه نعمت بودن بعثت به جهت رفع بلا توسط آن و همچنین به جهت وحی جنبة نعمت بودن آن را بیشتر روشن می‌سازد.
علاوه بر دو معیار ذکر شده در رابطه با نعمت بودن بعثت، دو ملاک دیگر نیز وجود دارد. اولین معیار برکت جاری است یعنی بعثت نعمتی است که به دنبالة آن نعمت‌های دیگر نیز سرازیر می‌شود چنان‌که برخی از مفسرین بر اساس آیه ۱۶۴ آل عمران ( لقد من الله) این مطلب را بیان کرده‌اند، صاحب کتاب زبده التفاسیر می‌نویسد:
« ثمّ ذكر سبحانه عظيم نعمته على الخلق ببعثة نبيّنا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فقال: لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أنعم على من آمن مع الرسول من قومه. و تخصيصهم مع أنّ نعمة البعثة عامّة لزيادة انتفاعهم به»
«سپس خداوند نعمت بزرگش بر خلق به واسطة بعثت را، پیامبر ذکر می‌کند پس می‌گوید: به تحقیق خداوند منت نهاده بر مؤمنین، نعمت بخشیده است بر کسی که ایمان بیاورد به رسول خدا اکرم صلی الله علیه وآله از قومش. تخصیص منت بر قوم به این جهت است که نعمت بعثت بسیار زیاد است زیرا نفع‌های فراوانی دارد».
دومین معیار در نعمت بودن بعثت، احیای خیر است یعنی ماهیت و نحوة زندگی جاهلی به گونه‌ای بود که خیر و نیکی از بین رفته و مردم در گمراهی به سر می بردند[۶] اما با برانگیخته شدن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ، ضلالت و گمراهی از بین رفت و خیر در زندگی مردم جاری و احیاء شد.
نتیجه:
جایگاه بعثت در قرآن، بسیار ویژه است که با در نظر گرفتن دو آیة ذکر شده اهمیت والای آن بیان گشت و مهم‌تر اینکه به این واقعة مهم به صرف یک وحی و تکلیف به سوی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نباید نگریست. البته لازم به تذکر است که در موضوع جایگاه بعثت در قرآن کریم بسیار می‌توان سخن گفت و لکن به جهت اختصار و گنجایش این مقاله به همین مقدار اکتفا شده است.
ظهور در قرآن
افراد زیادی در طول تاریخ به عنوان اشباه پیامبر ذکر شده‌اند مانند حضرت علی اکبر; که امام حسین; در صحرای کربلا ایشان را شبیه‌ترین افراد به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله خواندند. همچنین شبیه‌ترین افراد به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در ظاهر و باطن (تفکر)، امام زمان علیه‌السلام هستند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با صراحت تمام خبر از این شباهت داده‌اند و فرمودند:
(المهدي من ولدي، اسمه اسمي، و كنيته كنيتي، أشبه الناس بي خلقا و خلقا).[۷]
مهدی از فرزندان من است، هم نام من و هم کنیة من است، شبیه ترین مردم در ظاهر و باطن نسبت به من است.
حال با وجود شباهت‌های اخلاقی و خَلقی بین موعود علیه‌السلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله باید دانست که؛ مطابق دو آیة قرآن کریم نیز تمام ویژگی‌هایی که برای بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بیان شد برای ظهور امام زمان علیه‌السلام مطرح خواهد بود بنابراین اساس مباحث این بخش بر محور دو آیه است:
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ.[۸]
وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ.[۹]
داعی ظهور
علاوه بر انتساب بعثت پیامبر به خداوند، عهده دار ظهور امام زمان علیه‌السلام نیز خداوند است. در قرآن کریم چنین وارد شده است:
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ.[۱۰]
این آیه با توجه به تفاسیر در شان امام زمان علیه‌السلام نازل شده است[۱۱] و مطابق آن وعده به ظهور امام زمان علیه‌السلام از جانب خداوند داده شده است. مهم‌تر اینکه در این آیه، دو نکته بسیار دقیق وجود دارد. نکتة اول مربوط به واژة “وعد” است چراکه باید دانست بین “وعده” و “وعید” تفاوت بسیار وجود دارد به عبارت دیگر در وعده احتمال عدم وقوع داده نمی شود بر خلاف وعید که در آن احتمال عدم داده می‌شود یعنی ظهور از مواردی است که حتما از جانب خداوند واقع می‌شود و احتمال عدم وقوع در مورد آن داده نمی‌شود. نکتة دوم مربوط به تاکیدات در آیه شریفه است. در این آیه سه کلمه وجود دارد و هر کدام از آن‌ها دارای تاکید هستند که به واسطة آن‌ها حتمی الوقوع بودن وعدة ظهور امام زمان علیه‌السلام از جانب خداوند فهمیده می‌شود، آن سه کلمه عبارت‌اند از: لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ، لَيُمَكِّنَنَّ، لَيُبَدِّلَنَّهُمْ.
به طور کلی آیه ۵۵ سوره نور بیانگر یکی از شباهت‌های اساسی میان امام زمان علیه‌السلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، یعنی ارتباط این دو واقعة مهم به خداوند است که باعث عمیق شدن معرفت نسبت به ظهور امام زمان علیه‌السلام می‌گردد.
نعمت بودن ظهور
در گذشته بیان شد که بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نعمت است و وجوه آن مطرح گشت. در رابطه با ظهور امام زمان علیه‌السلام نیز نعمت بودن آن به طور کلی قابل اثبات است. در سوره قصص چنین وارد شده است:
وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ.[۱۲]
در این آیه دو نکته وجود دارد. اولا ارادة تکوینی خداوند به ظهور امام زمان علیه‌السلام تعلق گرفته است چراکه می‌فرماید: “نرید” و این خود دلیل مستقل دیگر است بر انتساب این امر به خداوند متعال که سابقا مطالب این بخش بیان شد. دوما منت در آیه به معنای نعمت است علاوه برآنکه در کتب لغت از منت به عمل زیبا و یا عملی که قوام انسان به آن است، تعبیر شده است[۱۳].با ضمیمه کردن روایات به مطلب فوق، نعمت بودن ظهور امام زمان علیه‌السلام استفاده می‌شود مانند روایت امامین صادقین که اساس زندگی بشر را بر اساس ظهور امام زمان علیه‌السلام معرفی می‌کند و این نعمتی بزرگ است:
« الشيباني في کشف البيان: روي في أخبارنا عن أبي جعفر، و أبي عبد الله (عليهما السلام):
أن هذه الآية مخصوصة بصاحب الأمر الذي يظهر في آخر الزمان، و يبيد الجبابرة و الفراعنة، و يملك الأرض شرقا و غربا، فيملأها عدلا، كما ملئت جورا» [۱۴]
«شیبانی در کتاب کشف البییان به نقل از امام باقر و امام جعفر صادق> می‌نویسد: به تحقیق این آیه مخصوص صاحب الامر علیه‌السلام است که در در آخر الزمان ظاهر می‌شود و ظلم و جور را نابود می‌کند و مالک شرق و غرب زمین می‌شود پس زمین را از عدل و داد پر می‌کند همامگونه که از ظلم پر شده است».
بنابراین ظهور منجی علیه‌السلام نعمتی است که هستی بشر به واسطة آن تضمین می‌شود.
نتیجه
بین مبعث پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و ظهور امام زمان علیه‌السلام تشابهاتی وجود دارد که البته تماما مستند به آیات قرآن و روایات است در طول بحث به دو سوره قرآن یعنی سوره مائده نور ۵۵ و قصص آیه ۵ اشاره شد. شباهت امام زمان علیه‌السلام به جد بزرگوارشان اکرم صلی الله علیه وآله خلاصه در امور ظاهری نمی شود بلکه در رفتار نیز همانند پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله عمل می‌کنند این سخن مستند به قول پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است چنان‌که امام زمان علیه‌السلام را با این عبارت معرفی کردند:
«أشبه الناس بی خلقا و خُلقا»
«شبیه ترین مردم به من در جسم و در اخلاق»
اهداف بعثت و ظهور
وضع زندگی مردم در دوران جاهلیت اندیشة هر انسان را به تعجب وا می‌دارد. امیرمؤمنان علیه‌السلام در مورد زندگی و فرهنگ حاکم بر عصر جاهلیت چنین می‌فرمایند:
« إن الله سبحانه بعث محمدا ص نذيرا للعالمين و أمينا على التنزيل و أنتم معشر العرب على شر دين و في شر دار منيخون بين حجارة خشن و حيات صم تشربون الكدر و تأكلون الجشب و تسفكون دماءكم و تقطعون أرحامكم الأصنام فيكم منصوبة و الآثام بكم معصوبة».[۱۵]
«به تحقیق خداوند محمد را برانگیخت در حالی که بیم دهنده برای عالمین و امین برای تنزیل بود در حالی که شما ای قوم عرب بدترین دین را داشتید و در سنگلاخ‌ها زندگی می‌کردید و آب راکد می‌نوشیدید و غذای نا مرغوب می‌خوردید و خون خود را می ریختید و قطع رحم می‌کردید در حالی که بت پرست بودید و نسبت به گناه اسرار داشتید»
اما با مبعوث شدن پیامبر زندگی حقیقی در آن دوران زنده شد و رنگ و بوی انسانی به خود گرفت به همین جهت پیامبر برای تاثیر گذاری درابعاد مختلف زندگی بشر، اهداف و برنامه‌هایی داشتند که اهداف ظهور امام زمان یکی هستند. این اهداف بسیار زیاد هستند اما به صورت کلی در سه مورد خلاصه می‌شوند که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود؛
عدالت، امنیت، توجه به عقل.
الف) عدالت
فریاد عدالت از جذاب‌ترین موضوعات در میان بشر است چراکه عدم وجود آن در جامعه سبب ظلم‌هایی می‌شود که بدون در نظر گرفتن مذهب و آئین، هر انسانی را به ستوه می‌آورد بر همین اساس تمام انبیاء الهی این ادعای بزرگ را همراه خود داشتند. در قرآن مجید این داعیه بزرگ به صراحت بیان شده است:
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ [۱۶]
از آنجایی که چانشینان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دارای منزلت ایشان غیر از نبوت هستند، اهداف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را نیز دارا هستند بنابراین در ظهور امام زمان علیه‌السلام نیز اهداف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وجود دارد به عبارتی ایشان کامل کننده اهداف بعثت هستند.
عدالت فرهنگی
چگونگی اندیشه در یک جامعه نشان دهندة فرهنگ آن جامعه است از همین رو یکی از اهداف بعثت و ظهور، معطوف در عرصة فرهنگی است یعنی مردم را به بالاترین درجه کمال و فهم رساندن. پیامبر اکرم اکرم صلی الله علیه وآله در این راستا با خرافات مبارزه کردند؛ ایشان در آخرین روزهای عمر خود در غدیر خم فرمودند:
« ألا كل شيء من أمر الجاهلية تحت قدمي موضوع[۱۷]»
آگاه باشید که هر چیزی از سنت‌های جاهلی در زیر قدم‌های من است.
افزون برآن امام زمان علیه‌السلام نیز همین هدف را یعنی عدالت فرهنگی را دنبال می‌کنند چراکه در دوران ظهور ایشان فرهنگ‌ها و سطح معرفت‌ها به جایی می‌رسد که بزرگ و کوچک به یکدیگر احترام می‌گذارند؛ چنان‌که سید ابن طاووس در این رابطه می‌نویسد:
« و يرحم الكبير الصغير و يوقر الصغير الكبير و يدينون بالحق و به يعدلون و يحكمون أولئك أوليائي.[۱۸]»
«بزرگ به کوچک رحم می‌کند و حق اداء می‌شود و به واسطة حق محاکمه می‌شوند آن‌ها دوستان من هستند»
در ورایات دیگر سخن از اکمال عقل در دوران ظهور به میان می‌آورند؛ امام باقر علیه السلام در این رابطه می‌فرمایند:
«إذا قام قائمنا وضع الله يده على رءوس العباد فجمع بها عقولهم و كملت به أحلامهم.»[۱۹]
« هرگاه قائم ما قیام کند خداوند دست او را بر سر عباد می‌کشد پس به واسطة آن عقولشان یکی می‌شود و صبرهایشان کامل می‌گردد»
در نهایت دغدغة عدالت فرهنگی در بعثت اکرم صلی الله علیه وآله و ظهور وجود دارد و به عبارت دیگر ظهور امام زمان علیه‌السلام تمام کنندة این هدف بعثت است.
عدالت اقتصادی
اسقرار عدالت اقتصادی از مهم‌ترین اهداف پیامبر اکرم اکرم صلی الله علیه وآله در اسلام بود.امیرالمؤمنین در خطبه‌ای فرمودند:
«العدل یضع الامور موضعها»[۲۰]
«عدالت به این است که هر امری بر جای خودش قرار بگیرد»
طبق این کلام عدالت به معنای مساوی بودن دو کفة ترازو نیست بلکه نحوة صحیح تعامل در امور به معنای عدالت است با توجه به این معنا، بعد از هجرت به مدینه، معشیت مهاجرین بسیار تنگ بود زیرا هرچه را که داشتند در شهر مکه رها کردند به همین جهت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله تدبیری اندیشیدند و عقد اخوت را میان مهاجرین و انصار جاری کردند. همین امر سبب شد نوعی احساس برادری و برابری میان مهاجر و انصار صورت بگیرد و به دنبالة آن هرگاه غنائم جنگی تقسیم می‌شد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به مهاجرین به جهت ضعف مالی، بیشتر کمک می‌کردند اما به خاطر رابطة اخوت هیچ‌کس اعتراض نمی‌کرد. بنابراین پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با مدیریت صحیح کمک بزرگی به مهاجرین کردند و آن‌ها را از فقر مالی نجات دادند.
همچنین عدالت اقتصادی در دوران ظهور نیز یکی از موضوعات شاخص و چشم نما است. چراکه در آن دوران مردم از لحاظ اقتصادی به قدری پیش‌رفت می‌کنند که هیچ فقیری وجود نخواهد داشت و زکات جمع‌آوری شده بلا استفاده می‌مانند. از سوی دیگر در آن دوران اختلاف طبقاتی نخواهد بود همانگونه که سید بن طاووس روایتی را در این زمینه نقل می‌کند:
«فيتواسون و يقتسمون بالسوية فيستغني الفقير و لا يعلو بعضهم بعضا»
«آنچه را که دارند علی السویه تقسیم می‌کنند و فقرا بی نیاز می‌شوند و کسی بر دیگری برتری ندارد».
ب) امنیت
از نعمت هایی که دائما مورد غفلت واقع می‌شود نعمت امنیت است. این نعمت بزرگ در سایة وجود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله محقق شد رسول گرامی اسلام برای امنیت شهر مدینه و بلاخص برای کنترل کردن قبیله اوس و خزرج و همچنین برای کنترل تعصبات قومی، تدابیری را اندیشیدند، سرفصل آن تدابیر از این قرار است؛ ساخت مسجد( به جهت اجتماع همگانی و یکپارچه شدن مردم)، استفاده از لفظ مهاجر و انصار برای اهل مکه( به جهت کنترل دو قبیلة اوس و خزرج) و همچنین تالیف قلوب و سعة صدر در مقابل مخالفین و در آخر ساده زیستی ایشان سبب ایجاد امنیت در شهر مدینه شد. بنابراین طبیعی است که دغدغه یک رهبر برای امت و پیروانش ایجاد امنیت است و رسول خدا اکرم صلی الله علیه وآله در زمان حیاتشان آن را ایجاد کردند.[۲۱]
در دوران ظهور امام زمان علیه‌السلام امنیت و خیر جایگزین شر خواهد شد و ایشان مجری سنت پیامبر بر زمین خواهند بود. وجود نازنین رسول گرامی اسلام، امنیت در دوران ظهور را چنین توصیف می‌کنند:
«وتهلک الاشرار و تبقی الاخیار اشرار»[۲۲]
«هلاک می‌شوند و خوبان باقی می‌مانند».
در برخی از روایات دایرة امنیت در دوران ظهور امام زمان علیه‌السلام به حیوانات و وحوش هم تعمیم داده می‌شود چنان‌که امیرمؤمنان; می‌فرمایند:
« بنا يفتح الله و بنا يختم الله و بنا يمحو ما يشاء و بنا يثبت و بنا يدفع الله الزمان الكلب و بنا ينزل الغيث ف لا يغرنكم بالله الغرور ما أنزلت السماء قطرة من ماء منذ حبسه الله عز و جل و لو قد قام قائمنا لأنزلت السماء قطرها و لأخرجت الأرض نباتها و لذهبت الشحناء من قلوب العباد و اصطلحت السباع و البهائم حتى تمشي المرأة بين العراق إلى الشام لا تضع قدميها إلا على النبات و على رأسها زبيلها لا يهيجها سبع و لا تخافه».[۲۳]
« خداوند دين را بوسيله ما گشود و هم بوسيله ما ختم ميكند بوسيله ما خدا آنچه را بخواهد، محو ميكند، و هر چه خواهد باقى ميگذارد، بوسيله ما سختى زمانه را برطرف ميسازد و باران فرو ميفرستد. پس غره مشويد، و از خدا دور نگرديد. اگر قائم ما قيام كند، آسمان باران خود را فرو ميريزد و زمين نباتات خود را بيرون ميدهد، و كينهها از دل بندگان خدا زايل مىشود، و درندگان و حيوانات با هم ساخته از يك ديگر رم نمىكنند، تا جايى كه زنى كه ميخواهد راه عراق و شام را بپيمايد همه جا قدم بر روى سبزه و گياهان مىگذارد و زينتهاى خود را بر سر دارد- و كسى طمع بآن نميكند- نه درندهاى باو حمله مىآورد و نه او از درندگان وحشت دارد».
به طور کلی باید گفت امنیت یکی از برنامه‌های بعثت پیامبران به خصوص نبی مکرم اسلام اکرم صلی الله علیه وآله بود که بدست مبارک ایشان اجرا شد اما مطابق روایات بیان شده در دوران ظهور امام زمان علیه‌السلام امنیت بر اساس سنت پیامبر صلی الله علیه وآله محقق خواهد شد و این مورد نیز مانند دیگر موارد از اشتراکات اهداف بعثت و ظهور است.
ج) توجه به عقل
امتیاز یک انسان از سائر حیوانات، عقل و اختیار اوست. عقل به دلیل محدود بودن قادر به پاسخگویی به تمام مشکلات نیست و حتی بعضا نسخة غلط را ارائه می‌دهد اما خداوند متعال با توجه به شناختی که از انسان‌ها و مخلوقات دارد افرادی را بروی زمین فرستاد تا عقل را برای بشر بیشتر روشن کنند. به عبارت واضح‌تر یکی از اهداف مشترک بین بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله و ظهور امام زمان علیه‌السلام توجه به عقل است. امیرالمؤمنین; در این رابطه می‌فرمایند:
«و يحتجوا عليهم بالتبليغ و يثيروا لهم دفائن العقول».[۲۴]
«حجت را بر انان تمام کند و گنجینه های خرد را بر انان بگشاید».
در ظهور امام زمان علیه‌السلام نیز این هدف کاملا روشن است، چراکه در بسیاری از روایات علم امام به‌گونه‌ای معرفی شده است که علاوه بر به روز بودن، تمام نیاز‌های بشر را برطرف می‌کند مرحوم کلینی به نقل از امام باقر; چنین می‌نویسد:
«و إنه ليحدث لولي الأمر سوى ذلك كل يوم علم الله عز و جل الخاص و المكنون العجيب المخزون- مثل ما ينزل في تلك الليلة من الأمر ثم قرأ « و لو أن ما في الأرض من شجرة أقلام و البحر يمده من بعده سبعة أبحر ما نفدت كلمات الله إن الله عزيز حكيم»[۲۵]
« برای امام در هر روز علم مخصوص و مکنون و عجیب خداوند عز و جل حادث می‌شود همانند ان چیزی که در شب قدر بر او نازل می‌شود سپس حضرت این ایه را تلاوت کردند:
و اگر همه درختان روى زمين قلم شود، و دريا براى آن مركّب گردد، و هفت درياچه به آن افزوده شود، اينها همه تمام مىشود ولى كلمات خدا پايان نمىگيرد؛ خداوند عزيز و حكيم است »
در نهایت قاعدة مشهور «کل ما حکم به الشرع حکم به العقل» که در فقه و کلام بسیار شهرت دارد اشاره به وظایف انبیاء و امامان دارد. هر نبی و وصیی با توجه به فراخور بشر این نعمت الهی را بیشتر برای همگان معرفی می‌کند که در بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله همین اتفاق افتاد و در زمان ظهور امام زمان علیه‌السلام نیز این اتفاق به نحو اتم و کامل نیز محقق خواهد شد ان شاء الله.
خلاصه کلام:
بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله سبب نجات بشر از ضلالت و گمراهی گشت اما با توجه به دسیسه‌های مشرکین و یهودیان و همچنین ظلم‌هایی که به خاندان وحی از سوی آنان صورت گرفت، بعثت و به تبع آن امامت نتوانست جلوة حقیقی خود را نمایان کند به همین دلیل بشر در ضلالت و گمراهی فرو رفت. با برررسی اهداف مشترک بین بعثت صلی الله علیه وآله و ظهور امام زمان علیه‌السلام و همچنین ضمیمه کردن آیات و روایات به آن، تمام اهداف بعثت و امامت در سایة ظهو امام زمان علیه‌السلام محقق خواهد شد چراکه این یک وعدة الهی است:
يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ[۲۶]
«مىخواهند نور خدا را با دهانهايشان خاموش سازند، ولى خداوند جزاين نمىخواهد كه نور خود را به كمال برساند، هرچند كفّار، ناراحت باشند».
اللهم عجل لولیک الفرج
پی‌نوشت‌ها
[۱] سورة آل عمران آیه ۱۶۴
[۲] سورة جمعه آیه ۲
[۳] مجمع البیان: ۲/ ۸۷۵
[۴] التبيان فى تفسير القرآن: ۳/۳۸
[۵] زبده التفاسیر: ۱/۵۸۸
[۶] مطابق سوره آل عمران آیه ۱۶۴ و سورة جمعه آیه ۲
[۷] الإمامة و التبصرة من الحيرة: ۱۱۹ باب ۳۳ ح ۱۱۴ و رک: كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر: ۶۶
[۸] نور آیه ۵۵
[۹] قصص آیه ۵
[۱۰] نور آیه ۵۵
[۱۱] تفسیر نور الثقلین: ۳/۶۱۴ و ۶۱۹
[۱۲] قصص آیه ۵
[۱۳] معجم مقاییس اللغه: ۵/۲۶۷
[۱۴] البرهان ۴ /۲۵۴
[۱۵] بحار الأنوار:۱۸/ ۲۲۶ ح ۶۸
[۱۶] حدید ایه ۲۵
[۱۷] بحار الأنوار:۲۱/ ۴۰۵
[۱۸] بحارالانوار: ۵۲/ ۳۸۵
[۱۹] الکافی: ۱/ ۲۵ کتاب العقل و الجهل
[۲۰] نهج البلاغه: ۵۵۴ حکمت ۴۳۷
[۲۱] برای کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه به مقالة امنیت در سیرة پیامبر اکرم مجید زین الدینی، داوود آقا محمدی، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک سال هفدهم شماره ۷۵ ، بهار ۹۸ رجوع بفرمائید.
[۲۲] سیمای جهان در عصر امام زمان:۲ / ۳۱۸ باب ۲۴
[۲۳] بحار الأنوار:۵۲/۳۱۶
[۲۴] بحار الأنوار: ۱۱/ ۶۰ ح۷۰
[۲۵] سوره لقمان ایه ۲۷
[۲۶] سوره توبه آیه ۳۲
فهرست مصادر
- قرآن مجید
- معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس بن زکریا م۳۹۵/ تحقیق عبدالسلام محمد هارون/ چاپ مكتب الاعلام الاسلامي/ قم/۱۴۰۴هجری
- التبیان فی تفسیر القران:طوسى، محمد بن حسن/ تحقيق: احمد قصيرعاملى/ چاپ دار احياء التراث العربى/ بیروت/
- مجمع البیان: طبرسى، فضل بن حسن/ تحقیق محمد جواد بلاغى/ چاپ ناصر خسرو/ تهران/ ۱۳۷۲ ش/ چاپ دوم
- الکافی: شيخ كلينى م۳۲۹ ق/ چاپ انتشارات اسلاميه/ تهران/ ۱۳۶۲ش/ چاپ دوم
- بحار الأنوار: علامه مجلسى م۱۱۱۱ ق/ چاپ مؤسسة الوفاء/ بيروت / ۱۴۰۴ ق
- اعلام النبوة: ابو حاتم رازى م۳۲۲ ق/ ترجمه/ تحقیق صلاح صاوى و غلامرضا اعوانى/ چاپ مؤسسه حكمت و فلسفه/ تهران/ ۱۳۸۱ ش/ چاپ دوم
- الغيبة( للطوسي):طوسى، محمد بن الحسن م۴۶۰ ق/ تحقیق تهرانى، عباد الله و ناصح، على احمد/چاپ دار المعارف الإسلامية/ قم/۱۴۱۱ ق
- إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات: شيخ حر عاملى م۱۱۰۴ ق/ چاپ مؤسسة الأعلمي/ بيروت/ ۱۴۲۲ق/ چاپ اول
- الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز: دخیل علی بن محمد علی/ چاپ دارالتعارف للمطبوعات/ بیروت/ ۱۴۲۲ق/ چاپ دوم
- زبده التفاسیر: کاشانی ملافتح الله/ تحقیق بنیاد معارف اسلامی/ چاپ بنیاد معارف اسلامی/قم/ ۱۴۲۳ق/ چاپ اول
- الاختصاص: مفید، محمد بن محمد م۴۱۳ق/ تحقیق:غفارى، على اكبر و محرمى زرندى، محمود/ چاپ الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد/ قم/ چاپ اول/ ۱۴۱۳ق
- من لا یحضره الفقیه: ابن بابويه، محمد بن على۳۸۱ ق/ تحقیق: غفارى، على اكبر/ چاپ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم/ قم/ ۱۴۱۳ق
- کشف الغمه: اربلى، على بن عيسى/ تحقیق: سولى محلاتى، سيد هاشم/ چاپ بنى هاشمى/ تبریز/ ۱۳۸۱ق
- سیمای جهان در عصر امام زمان: محمد امین گلستانی/ چاپ مسجد مقدس جمکران/قم/ ۱۳۸۵ش/ چاپ اول
- قادتنا کیف نعرفهم: ایه الله سید محمد هادی میلانی(ره)/ تحقیق: سید محمد علی میلانی/ چاپ وفا/ قم / چاپ دوم/
- کمال الدین: ابن بابويه، محمد بن على۳۸۱ ق/ تحقیق غفارى، على اكبر/ چاپ اسلامیه/ تهران/ ۱۳۹۵ ق
- الغیبه نعمانی: محمد بن ابراهيم نعمانى/ چاپ نشر صدوق/ تهران/ چاپ اول/ ۱۳۹۷ق
- تفسیر نور الثقلین: عروسى حويزى عبد على بن جمعه/ تحقيق: سيد هاشم رسولى محلاتى/ چاپ انتشارات اسماعيليان/ قم/ ۱۴۱۵ ق
- البرهان فی تفسیر القران: بحرانى، هاشم بن سليمان/ تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية موسسة البعثة- قم/ چاپ بنياد بعثت/ تهران/ ۱۴۱۶ ق
- بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم: صفار، محمد بن حسن/ چاپ مكتبة آية الله المرعشي النجفي/ قم/ ۱۴۰۴ ق
- الإمامة و التبصرة من الحيرة/ ابن بابويه، على بن حسين/ تحقیق مدرسه امام مهدى عليه السلام/ چاپ مدرسة الإمام المهدى عجّل الله تعالى فرجه الشريف/ قم/ چاپ اول/ ۱۴۰۴ق
- كفاية الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر/ خزاز رازى، على بن محمد/ تحقیق حسينى كوهكمرى، عبد اللطيف/ چاپ بيدار/ قم/ ۱۴۰۱ ق
- نهج البلاغة( للصبحي صالح)/ شريف الرضي، محمد بن حسين/ تحقیق صالح، صبحي/ قم/ ۱۴۱۴ق
