کتابشناسی کتاب «عبقات الانوار في إمامة الأئمة الأطهار علیهم‌السلام _ حدیث ثقلین (۱)»
کتابشناختی کتاب و نویسنده
نیشابوری هندی , میر حامد حسین , متوفای ۱۳۰۶ ق ؛ عبقات الانوار في امامة الائمة الاطهار؛ تصحیح, تحقیق و تعلیق: رضا امیری سیرجانی ؛ تحت اشراف آیت‌الله سید علی حسینی میلانی؛ قم , ناشر : مرکز حقایق اسلامی , ۱۴۰۰ ش , چاپ اول؛ ۴۰۱ ص.
هدف نویسنده در نگارش کتاب
مرحوم میر حامد حسین در مقدمه کتاب حاضر که مجلد دوازدهم از منهج دوم کتاب شریف عبقات هست و در موضوع حدیث ثقلین به نگارش درآمده است, انگیزه خود از نگارش کتاب را پاسخ دادن به شبهات وارده دهلوی در فصل هفتم کتاب تحفه اثنی عشریه که مربوط به مباحث امامت است مطرح کرده و هدف خود را هم دفاع از مبانی حقه امامت شیعی بیان می‌نماید.
ایشان در همان مقدمه مجلدات ابدایی کتاب بیان می‌نماید که در نگارش کتاب از والد محترم و بزرگوار خود مرحوم سید محمد قلی نیشابوری هم کمک گرفته است لذا ثواب نگارش کتاب را به روح مطهر والد خود هدیه می‌نماید.
شیوه نویسنده در نگارش کتاب
سبک و روشی که مرحوم میر حامد حسین در کتاب عبقات در پیش گرفتند روشی است که با استفاده از منابع معتبر اهل‌سنت و مبانی علمای بزرگ آنها از مدعای شیعه در استدلال به آیات و نصوص روایی دال بر امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام, دفاع نموده و حقانیت و امامت ایشان را به اثبات می‌رسانند و هیچ گونه جای تردید و ابهام و شبهه‌ای برای طرف مقابل خود باقی نمی‌گذارند.
مرحوم میر حامد حسین کتاب عبقات را در دو منهج به نگارش درآوردند :
۱) منهج اول (آیات) که در استدلال به آیات قرآن بر امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام تنظیم شده که دهلوی نسبت به آنها طعنه وارد کرده است؛ که الحمدلله این منهج, در مرکز حقایق اسلامی مورد تحقیق قرار گرفته و احیا شده است.
۲ ) منهج دوم (روایات) که مربوط است به بررسی نصوص روایی دال بر امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام که مورد شبهه صاحب تحفه اثنی عشریه واقع شده است .
مصنف در ابتدای هر حدیثی که برای اثبات امامت امیرالمونین مورد خدشه واقع شده , کلام خود صاحب تحفه اثنی عشریه را که خدشه کننده است آورده و کاملا تبیین می نمایند و بعد در ادامه به تبیین مغالطات و خدعه های موجود در کلام دهلوی پرداخته و بعد با بررسی های سندی و دلالی و رفع تعارضات شروع به تثبیت دلالت حدیث بر امامت امیرالمونین علیه السلام و پاسخ به شبهات و مغالطات مخالف می‌نمایند.
نکته قابل توجه در روش مرحوم میر حامد حسین این است که ایشان با وجود این که کتاب عبقات را در رد کتاب تحفه اثنی عشریه به نگارش در آوردند اما به جهت اینکه دفاع تمام و کاملی از امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نمایند علاوه بر ایشان به شبهات دیگر علماء اهل‌سنت هم پاسخ گفتند و به این حد هم اکتفا ننموده و برخی شبهاتی که امکان وارد شدن آنها بوده ولی علمای اهل‌سنت ذکر نکردند را هم بیان و پاسخ فرمودند
بخشی از مقدمه محقق کتاب
محقق محترم در مقدمه خود بیان نموده که کتاب حاضر را در سه مرحله با نسخ اصلی و چاپ اصلی, مقابله نمودند و بعد به مستندسازی ارجاعات بسیار فراوان موجود در کلام مرحوم میرحامد حسین پرداخته و سپس تقویم نص صورت گرفته و صحیح ترین متن از کتاب انتخاب شده و اختلافات متون در پاورقی ها ذکر شده است.
ایشان در ابتدای مقدمه خود اینگونه نوشته‌اند:
حدیث ثقلین، دوازدهمین مجلّد از مجلّدات منهج دوم از کتاب معجزگونۀ عبقات الأنوار فی إمامة الأئمّة الأطهار علیهم السّلام است. علامه میر حامد حسین رحمة الله علیه سه سال قبل از وفات، نگارش این مجلّد را شروع کرده‌اند. در صفحۀ نخستِ نخستین دفتر از دفاتر مسوّدات حدیث ثقلین، این یادداشت ثبت شده است: «حدیث ثقلین که از یکم ماه ربیع الأول سنۀ ۱۳۰۳ شروع شده، وفّقنا الله لإتمامه بمحمّد وآله.»[۱]
تقر یظ حضرت آیت الله سید علی حسینی میلانی دامت برکاته بر کتاب
کتاب شریف عبقات الانوار که تحت اشراف و زحمات شبانه روزی فقیه و محقق و مدافع حریم ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام حضرت آیت الله سید علی حسینی میلانی دامت برکاته در دست احیا است به تقریظ ایشان در آمده است که ذیل بخشی از آن ذکر شده است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسّلام علی خیر خلقه محمّد و آله الطّاهرین لا سیما بقیة الله فی الأرضین ولعنة الله علی أعدائهم أجمعین
امامت حقّۀ ائمۀ اطهار علیهم السّلام محور مجموعۀ معارف دینی و تمام علوم اسلامی و همۀ مسائل اعتقادی و عملی است، و جایگاه امامت در معرفت مبدأ و معاد، پیامبر شناسی، تفسیر قرآن، احکام حلال و حرام، و غیر ذلک، حقیقتی غیر قابل انکار است.
و برای همین است که خود ائمۀ اطهار و اصحابشان از روز اوّل به اثبات امامت امیرالمؤمنین و اهل بیت طاهرین علیهم السّلام اهتمام ورزیده، و بزرگان امامیه در طول تاریخ سعی فراوان مبذول داشته‌اند، و همواره بر امّت تأکید شده که اگر خداشناسی می‌خواهید، اگر فهم قرآن می‌خواهید، اگر تفقّه در حلال و حرام شریعت می‌خواهید، باید به اهل بیت رسول الله مراجعه کنید، و با دلائل عقلی و نقلی عدم صلاحیّت دیگران را برای هدایت امّت بیان نموده، و کتاب‌هایی که در باب امامت باقی گذاشته‌اند -گذشته از آنچه از دست رفته- قابل احصاء نیست.
در این بین «علّامه میر حامد حسین» با منهج خود -که به‌نظر اینجانب قوی‌ترین مناهج امامیّه در اثبات امامت است- راه اثبات امامت اهل بیت و نفی امامت دیگران را روشن و حجّت را بر همگان تمام کرده است.
کتاب «عبقات الأنوار فی إمامة الأئمّة الأطهار» که به گفته شیخ بزرگوار ما مرحوم حاج آقا بزرگ طهرانی: «هو أجلّ ما کتب فی هذا الباب من صدر الإسلام إلی الآن.» و به گفته مرحوم علامه امینی: «ذلک الکتاب المعجز المبین الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه ولا من خلفه.» به آنطوریکه باید منتشر نشده، و مؤلّف بزرگ آن -که به گفتۀ سیّد الطائفه میرزای شیرازی: «عدیم النظیر» بوده- به طور مناسب شناخته و معرفی نشده.
اینجانب که به توسّط نواده ایشان در جوانی با این کتاب آشنا شدم و تا به امروز با آن زندگی می‌کنم، مفتخرم که پس از سالیان متمادی آرزوی بزرگانی را همچون علّامه سیّد محسن امین عاملی که فرموده: «حبّذا لو ینبری أحد لتعریبها وطبعها بالعربیة ولکن الهمم عند العرب خامدة» تحقّق بخشم، و کتاب «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار» تألیف گردید.
و خدا را شاکرم که موفّق شدم مباحث امامت را برای اولین بار طبق منهج صاحب «عبقات الأنوار» در حوزه‌های علمیه مطرح و دائر کنم، و جمعی از شیفتگان اهل بیت را برای دفاع از مقام ولایتشان تربیت نمایم.
اکنون تصمیم گرفته‌ام که متن کامل کتاب «عبقات الأنوار» را با تحقیق علمی کم نظیر توسط یکی از نور چشمان خود، جناب فاضل ارجمند و محقّق توانا حجة الإسلام آقای امیری منتشر شود، و از مرکز حقایق اسلامی خواسته‌ام حدّ اکثر همکاری را با ایشان داشته باشند تا هر چه سریعتر این اثر در اختیار عموم اهل تحقیق قرار گیرد.
از خداوند متعال دوام توفیقات، و از حضرت ولی عصر عجّل الله فرجه الشریف مزید عنایات را خواستارم.[۲]
ساختار کتاب « عبقات الانوار في إمامة الأئمة الأطهار علیهم‌السلام _ حدیث ثقلین (۱)»
مرحوم میرحامد حسین کتاب خود را در سه بخش به نگارش در آوردند:
بخش اول: ذکر تخدیعات صاحب تحفه در ایراد حدیث ثقلین
در این بخش به ۱۰ مورد از خدعه و نیرنگ‌های دهلوی در ایراد به حدیث ثقلین پرداخته شده است که عبارتند از:
- اکتفاء به روایت زید بن ارقم
یکی از خدعه‌هایی که در این زمینه شده است صرف از رواتی زید بن ارقم است تا معارضه آن با روایات آحاد موضوعه اهل سنت در نظر عوام صحیح شود.
- عدم ذکر تواتر حدیث
ذکر نکردن دهلوی از متواتر بودن این حدیث با وجود اعتراف بزرگان اهل سنت بر متواتر قطعی بودن آن از دیگر نیرنگ هاست.
- عدم ذکر استفاضه حدیث
از دیگر خدعه‌ها عدم اشاره و ذکری از مستفیض بودن حدیث شریف است با وجود اینکه نه تنها مستفیض بودنش ثابت است بلکه تواتر آن ثابت شده است.
- عدم ذکر تعدد طرق حدیث
ذکر نکردن تعدد طرق این حدیث شریف هم از دیگر مواردی است که دهلوی در مقابله این حدیث شریف به کار برده است.
- عدم تصریح به صحت حدیث
با وجود اینکه دهلوی خود در باب چهارم تحفه اثنی عشریه اعتراف به صحت این حدیث شریف کرده امام در مورد بحث از آن هیچ ذکری از صحت به میان نیاورده است.
- عدم تصریح به حسن حدیث
دهلوی به جهت مخفی نگه داشتن حقایق این حدیث شریف و گمراه نمودن عوام حتی به حسن بودن این حدیث شریف هم اشاره‌ای نکرده است.
- حذف تفسیر «عترتی» به «اهل بیتی»
از دیگر نیرنگ‌هایی که دهلوی به کار برده با وجود اینکه ترمذی در صحیح خود واژه «عترتی» را به «اهل بیتی» تفسیر کرده, اما وی آن را حذف کرده و نیاورده است.
- عدم ذکر فقره «لن یتفرقا حتی یردا علی الحوض»
از دیگر تحریفاتی که دهلوی در حدیث ثقلین وارد کرده است حذف فقره «لن یفترقا حتی یردا علی الحوض» از آن است به دلیل اینکه نص در عصمت اهل بیت علیهم السلام بوده است و با وجود اینکه این فقره در نقل احمد در مسند و ترمذی در صحیح خود وجود دارد.
- عدم ذکر دیگر فقرات حدیث
- عدم ذکر تقریر دلالت حدیث بر امامت از امامیه
از دیگر انحرافاتی که دهلوی در حدیث شریف ثقلین مرتکب شده این است که هیچ تقریری از علمای بزرگ امامیه در دلالت ذیل حدیث شریف ذکر نکرده است و حتی هیچ اشاره اجالی هم نکرده است.
بخش دوم: ذکر اسماء مخرّجین حدیث ثقلین
در این بخش مرحوم نویسنده اسامی بزرگان از علمای اهل سنت که در صده دوم الی صده سیزدهم حدیث ثقلین را نقل کرده و در کتاب خود ذکر نمودند, پرداخته است.
در این بخش مجموعا ۱۸۷ نفر از علماء و بزرگان اهل سنت که در بین صده دوم الی صده سیزدهم می زیستند و حدیث ثقلین را در کتب خود ایراد نمودند, ذکر شده‌اند از جمله:
سعید بن مسروق الثوری (صده دوم)
محمد بن عبدالله ابو احمد الزبیری الحبال (صده سوم)
ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب بن علی النسائی (صده چهارم)
ابو عبدالله محمد بن عبدالله الحاکم النیسابوری (صده پنجم)
ابوعلی اسماعیل بن احمد بن الحسین البیهقی (صده ششم)
ابوالفتوح اسعد بن محمود بن خلف العجلی (صده هفتم)
جمال الدین ابوالفضل محمد بن مکرم الانصاری الافریقی المصری (صده هشتم)
نورالدین علی بن ابی بکر بن سلیمان الهیثمی (صده نهم)
ابوالخیر محمد بن عبدالرحمن السخاوی (صده دهم)
عطاء الله بن فضل الله الشیرازی (صده یازدهم)
علامه صالح بن مهدی بن علی المقبلی الصنعانی (صده دوازدهم)
محمد مبین بن محب الله اللکهنوی (صده سیزدهم)
بخش سوم: ذکر روایات مخرّجین حدیث ثقلین
در این بخش به روایات راویانی که در قرن دوم و قرن سوم می زیستند پرداخته شده است و علاوه بر ذکر روایت ایشان نسبت به هر راوی ترجمه هر وی را در اقوال بزرگان رجالی و تراجم اهل سنت بررسی و تبیین شده است.
در قرن دوم روایات شانزده راوی ذکر شده از جمله: سعید بن مسروق ثوری, رکین فرازی, ابوحیان تیمی, اعمش کاهلی و …
روایت سعید بن مسروق را مسلم در صحیح خود نقل کرده است:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَكارِ بْنِ الرَّيانِ، حَدَّثَنَا حَسَّانُ يعْنِي ابْنَ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ سَعِيدٍ وَهُوَ ابْنُ مَسْرُوقٍ، عَنْ يزِيدَ بْنِ حَيانَ، عَنْ زَيدِ بْنِ أَرْقَمَ،
قَالَ: دَخَلْنَا عَلَيهِ فَقُلْنَا لَهُ: لَقَدْ رَأَيتَ خَيرًا، لَقَدْ صَاحَبْتَ رَسُولَ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَصَلَّيتَ خَلْفَهُ، وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِنَحْوِ حَدِيثِ أَبِي حَيانَ، غَيرَ أَنَّهُ قَالَ:
” أَلَا وَإِنِّي تَارِك فِيكمْ ثَقَلَينِ: أَحَدُهُمَا كتَابُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، هُوَ حَبْلُ اللهِ، مَنِ اتَّبَعَهُ كانَ عَلَی الْهُدَی، وَمَنْ تَرَكهُ كانَ عَلَی ضَلَالَةٍ ” وَفِيهِ فَقُلْنَا: مَنْ أَهْلُ بَيتِهِ؟ نِسَاؤُهُ؟ قَالَ: لَا، وَايمُ اللهِ إِنَّ الْمَرْأَةَ تَكونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنَ الدَّهْرِ، ثُمَّ يطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ إِلَی أَبِیهَا وَقَوْمِهَا أَهْلُ بَيتِهِ أَصْلُهُ، وَعَصَبَتُهُ الَّذِينَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ[۳]
در قرن سوم هم روایات نوزده راوی به همراه ترجمه آن ها ذکر شده است ازجمله: ابواحمد الزبیری الحبال, ابوعامر عقدی, اسود بن عامر شامی و …
روایت ابواحمد الزبیری الحبال را احمد در مسند خود نقل کرده است:
حَدَّثَنَا الْأَسْوَدُ بْنُ عَامِرٍ، حَدَّثَنَا شَرِیك، عَنِ الرُّكينِ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ حَسَّانَ، عَنْ زَيدِ بْنِ ثَابِتٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: “إِنِّي تَارِك فِيكمْ خَلِيفَتَينِ: كتَابُ اللهِ، حَبْلٌ مَمْدُودٌ مَا بَينَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، أَوْ مَا بَينَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ، وَعِتْرَتِي أَهْلُ بَيتِي، وَإِنَّهُمَا لَنْ يتَفَرَّقَا حَتَّی يرِدَا عَلَي الْحَوْضَ “[۴]
پی‌نوشت‌ها:
[۱] عبقات الانوار فی إمامة الأئمة الأطهار علیهم‌السلام _ حدیث ثقلین؛ نشر: مرکز حقایق اسلامی؛ ص: ۲۳
[۲] عبقات الانوار فی إمامة الأئمة الأطهار علیهم‌السلام _ حدیث ثقلین؛ نشر: مرکز حقایق اسلامی؛ ص: ۱۵
[۳] صحیح مسلم؛ ج: ۴ ص: ۱۸۷۴
[۴] مسند أحمد؛ ج: ۳۵ ؛ ص: ۴۵۶
- مرکز فروش: قم-ساختمان ناشران-طبقه منفی یک-واحد ۳۹
- تماس با مدیر انتشارات: ۰۹۱۲۵۵۳۴۱۷۴
- کانال اطلاع رسانی و اخبار مرکز حقایق اسلامی
