چکیده

به علت شرایط زمان امام حسین علیه‌السلام خداوند هر چه فرزند ذکور به ایشان عطاء کرده نام زیبای علی را بر آنها نهاد .

بزرگترین فرزند ذکور سیدالشهدا علیه‌السلام معروف به علی اکبر علیه‌السلام دارای فضائل و کرامات بی شماری است که بسیاری از آنها در صحنه غمبار عاشورا جلوه کرده‌اند .

و به علت فضیلت و بزرگی، زیارتنامه‌های بسیاری مخصوص ایشان از اهل‌بیت علیهم‌السلام علی الخصوص امام صادق علیه‌السلام رسیده است.

کلیدواژگان: علی ، علی اکبر ، اولین شهید ، کربلا ، شجاعت ، زیارت عاشوراء

مقدمه

فرستادگان و اولیاء الهی همواره برای نگه داری دین خدا زحمت کشیده اند و جان و مال و فرزندان  خود را در راه خداوند عالم فدا کرده اند .

حضرت علی اکبر علیه‌السلام از فرزندان یکی از همان فرستادگان الهی است که در رکاب پدر خویش در صحنه کربلا برای نابودی کفر و باطل و حفظ شریعت رسول الله صلی الله علیه و اله کاملا گوش به فرمان پدر بوده است و چنان جانفشانی و ایثاری از خود نشان داده است که در قلب ثبت شده است و تمام مقاتل نویسان و مورخان از او به بزرگی یاد کرده‌اند .

در نوشتار پیشرو قطره‌ای از دریای فضائل این شاهزاده و شجاعتش را در صحنه‌های کربلا به قلم کشیده‌ایم و از انظار شما می‌گذاریم.

نام

ایشان  بزرگترین فرزند امام حسین علیه‌السلام است و  سن او را در کربلا بالای ۲۵ سال گفته‌اند . براساس روایتی که وارد شده است امام حسین علیه‌السلام نام تمام فرزندان خودش را علی می‌گذاشت . و چون ایشان بزرگترین فرزند امام حسین علیه‌السلام است او را علی اکبر می‌گفتند .

 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَزْرَمِيِّ قَالَ: اسْتَعْمَلَ مُعَاوِيَةُ مَرْوَانَ بْنَ الْحَكَمِ عَلَى الْمَدِينَةِ وَ أَمَرَهُ أَنْ يَفْرِضَ لِشَبَابِ قُرَيْشٍ‏ فَفَرَضَ لَهُمْ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع فَأَتَيْتُهُ فَقَالَ مَا اسْمُكَ فَقُلْتُ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ فَقَالَ مَا اسْمُ أَخِيكَ فَقُلْتُ عَلِيٌّ قَالَ عَلِيٌّ وَ عَلِيٌّ مَا يُرِيدُ أَبُوكَ أَنْ يَدَعَ أَحَداً مِنْ وُلْدِهِ إِلَّا سَمَّاهُ عَلِيّاً ثُمَّ فَرَضَ لِي فَرَجَعْتُ إِلَى أَبِي فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ وَيْلِي عَلَى ابْنِ الزَّرْقَاءِ دَبَّاغَةِ الْأَدَمِ لَوْ وُلِدَ لِي‏ مِائَةٌ لَأَحْبَبْتُ أَنْ لَا أُسَمِّيَ أَحَداً مِنْهُمْ إِلَّا عَلِيّاً.[۱]

کنیه

کنیه حضرت علی اکبر ابالحسن بود . در زیارات وارد شده است  امام صادق علیه السلام به ابوحمزه ثمالی فرمودند:

 ثُمَّ ضَعْ خَدَّكَ عَلَى الْقَبْرِ وَ قُلْ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ‏ يَا أَبَا الْحَسَن‏[۲]

پس صورت خود را بر قبر بگذار و سه مرتبه بگو صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ‏ يَا أَبَا الْحَسَن .

کسی که کنیه دارد یعنی یا فرزند داشته است و یا همسرش حامله است و یا دارای فرزندی مرده بوده است .

در تواریخ برای حضرت علی اکبر علیه السلام نام زن و فرزندی نوشته نشده است و گفته‌اند نسل او قطع شده است چنانچه در هنگام به میدان رفتن در کربلا امام حسین علیه اسلام به عمر بن سعد لعین فرمودند:

ثُمَّ صَاحَ الْحُسَيْنُ بِعُمَرَ بْنِ سَعْدٍ مَا لَكَ قَطَعَ‏ اللَّهُ‏ رَحِمَكَ‏ وَ لَا بَارَكَ اللَّهُ لَكَ فِي أَمْرِكَ وَ سَلَّطَ عَلَيْكَ مَنْ يَذْبَحُكَ بَعْدِي عَلَى فِرَاشِكَ كَمَا قَطَعْتَ رَحِمِي‏[۳]

احمد بزنظی از امام رضا علیه السلام روایت کرده است که :

إِنَّمَا تَزَوَّجَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ابْنَةً لِلْحَسَنِ وَ أُمَّ وَلَدٍ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْمَقْتُول‏[۴]

امام سجاد علیه‌السلام کنیز ام ولدی که برای علی اکبر علیه‌السلام بوده را برای فرزندش تزویج کرده است.

یعنی کنیزی داشته که فرزندی زاییده بود و دیگر هیچ توضیحی از نام و فرزند و بقاء و زندگی آنها نیست.

فضائل و مناقب

از زبان دشمنان

از معاویه نقل شده است که می‌گفت :

من أحق الناس بهذا الأمر؟ قالوا: أنت، قال: لا، ‌أولى ‌الناس ‌بهذا الأمر علي بن الحسين بن علي، جدّه رسول الله (صلی الله علیه وآله) ، وفيه شجاعة بني هاشم، وسخاء بني أمية، وزهو ثقيف»[۵]

معاویه از اطرافيانش پرسيد: “چه كسي در اين زمان براي خلافت مسلمانان برديگران برتري دارد و براي حكمراني بر مردم از ديگران سزاوارتر است؟” اطرافیان متملق به ستايش خليفه پرداختند و او را لايق اين منصب معرفي كردند. ولی معاويه گفت: “نه چنين نيست،  شايسته ‏ترين افراد براي امر حكومت، علي اكبر فرزند حسين است كه جدّش رسول خدا است و شجاعت بني ‏هاشم، سخاوت بني اميه و زيبايي قبيله ثقيف را در خود جمع كرده است.”

شجاعت

چون امام حسین علیه السلام از منطقه قصر بنی مقاتل به طرف کربلا کوچ کرد سواره بود که به خواب رفت سپس بیدار شد و استرجاع گفت (انا لله و انا الیه الراجعون)

علی اکبر علیه‌السلام علت را پرسید. امام فرمودند: هاتفی به من گفت: مرگ به سوی این گروه می‌رود. علی اکبر عرض کرد: آیا ما بر حق نیستیم؟ فرمود آری.

حضرت علی اکبر علیه‌السلام فرمودند:

يا أبت إذا لا نبالي؛ نموت‏ محقّين‏!.[۶]

یعنی : ما را از مرگ باکی نیست و در حال حق از دنیا می‌رویم .

شباهت به رسول الله صلی الله علیه وآله

در بسیاری از کتب مقتل مشهور و معروف است حضرت علی اکبر علیه‌السلام بعد از اصحاب اولین نفری ست که به میدان جنگ در کربلا رفته است .

وقتی از پدر اذن گرفت و راهی میدان نبرد شد سید الشهدا علیه‌السلام فرمودند :

 اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَقَدْ بَرَزَ إِلَيْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِكَ صلی الله علیه وآله وَ كُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَى نَبِيِّكَ نَظَرْنَا إِلَيْه‏[۷]

یعنی : خداوندا ! تو شاهد باش که پسری به سوی این قوم فرستادم که از حیث صورت و گفتار و کردار شبیه ترین مردم به رسول تو صلی الله علیه و اله می باشد و چون مشتاق به دیدن پیغمبر تو می شدیم به صورت او  می نگریستیم .

سلام خداوند به او

مرحوم میرزا ابوالفضل تهرانی در کتاب شفاء الصدور می‌نویسد :

مراد از این فقره علی اکبر شهید در کربلاست، چه این زیارت را اختصاصی تمام به قتلای طف و شهدای رکاب سعادت نصاب است و احتمال اراده سید الساجدین به غایت بعید است. [۸]

شاهد دیگری که میتوان اقامه کرد که منظور از علی بن الحسین در زیارت عاشورا علی اکبر علیه‌السلام است  این است که در زیارات دیگر مثل زیارت عاشورای غیر معروفه و زیارت وارث و زیارت مطلقه‌ی امام حسین(علیه‌السلام)، پس از علی بن الحسین لقب شهید آمده است و این لقب برای زین العابدین(علیه‌السلام) در زیارت‌نامه‌ها و توسّلات و ……. نیامده است.

زیارات حضرت علی اکبر علیه السلام

اول : در روایتی امام صادق علیه السلام به یونس بن ظبیان فرمود :

در کنار قبر علی اکبر علیه السلام بگو :

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ‏ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خَدِيجَةَ وَ فَاطِمَةَ ع صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ لَعَنَ‏ اللَّهُ‏ مَنْ‏ قَتَلَكَ‏ لَعَنَ‏ اللَّهُ‏ مَنْ‏ قَتَلَكَ‏ لَعَنَ‏ اللَّهُ‏ مَنْ‏ قَتَلَكَ‏ أَنَا إِلَى اللَّهِ مِنْهُمْ بَرِي‏ءٌ أَنَا إِلَى اللَّهِ مِنْهُمْ بَرِي‏ءٌ أَنَا إِلَى اللَّهِ مِنْهُمْ بَرِي‏ء[۹]

دوم : امام صادق علیه السلام به صفوان بن مهران فرمود :

پس می ایی به سوی قبر علی بن حسین (علی اکبر) علیه السلام می‌بوسی و می‌گویی :

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمَظْلُومُ الشَّهِيدُ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي عِشْتَ‏ سَعِيداً وَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً شَهِيداً..[۱۰]

سوم : امام هادی علیه السلام فرمودند : طرف پایین پا قبر علی اکبر قبله را به طرف جلو بگیر که شهدا همه انجایند . پس اشاره کن به قبر علی اکبر و بگو :

وَ قُلْ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَوَّلَ‏ قَتِيلٍ‏ مِنْ نَسْلِ خَيْرِ سَلِيلٍ مِنْ سُلَالَةِ إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى أَبِيكَ إِذْ قَالَ فِيكَ قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوكَ يَا بُنَيَّ مَا أَجْرَأَهُمْ عَلَى الرَّحْمَنِ وَ عَلَى انْتِهَاكِ حُرْمَةِ الرَّسُولِ عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَاءِ كَأَنِّي بِكَ‏ بَيْنَ يَدَيْهِ مَاثِلًا وَ لِلْكَافِرِينَ قَائِلا[۱۱]

چهارم : امام صادق علیه السلام به ابوحمزه ثمالی فرمود :

آنگاه به طرف قبر علی اکبر برگرد که پایین پای امام می باشد پس ایستاده بگو :

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ وَ ابْنَ خَلِيفَةِ رَسُولِ اللَّهِ وَ ابْنَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ مُضَاعَفَةً كُلَّمَا طَلَعَتْ شَمْسٌ أَوْ غَرَبَتْ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي مِنْ‏ مَذْبُوحٍ‏ وَ مَقْتُولٍ‏ مِنْ غَيْرِ جُرْمٍ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي دَمَكَ الْمُرْتَقَى بِهِ إِلَى حَبِيبِ اللَّهِ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي مِنْ مُقَدَّمٍ بَيْنَ يَدِي أَبِيكَ يَحْتَسِبُكَ وَ يَبْكِي عَلَيْكَ مُحْتَرِقاً عَلَيْكَ قَلْبُهُ يَرْفَعُ دَمَكَ بِكَفِّهِ إِلَى أَعْنَانِ السَّمَاءِ- لَا يَرْجِعُ مِنْهُ قَطْرَةٌ وَ لَا تَسْكُنُ عَلَيْكَ مِنْ أَبِيكَ زَفْرَةٌ وَدَّعَكَ لِلْفِرَاقِ- فَمَكَانُكُمَا عِنْدَ اللَّهِ مَعَ آبَائِكَ الْمَاضِينَ وَ مَعَ أُمَّهَاتِكَ فِي الْجِنَانِ مُنَّعَمِينَ- أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِمَّنْ قَتَلَكَ وَ ذَبَحَك‏[۱۲]

پی‌نوشت‌ها

[۱] الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج‏۶ ؛ ص۱۹

[۲] كامل الزيارات ؛ النص ؛ ص۲۴۰

[۳] بحار الأنوار (ط – بيروت) ؛ ج‏۴۵ ؛ ص۴۳

[۴] بحار الأنوار (ط – بيروت) ؛ ج‏۴۶ ؛ ص۱۶۴

[۵] «مقاتل الطالبيين» (ص۸۶):

[۶] وقعة الطف ؛ ص۱۷۷

[۷] اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى ؛ النص ؛ ص۱۱۳

[۸] شفاء الصدور ص ۵۸۱

[۹] من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۲ ؛ ص۵۹۶

[۱۰] المزار الكبير (لابن المشهدي) ؛ ص۴۲۴

[۱۱] إقبال الأعمال (ط – القديمة) ؛ ج‏۲ ؛ ص۵۷۳

[۱۲] كامل الزيارات ؛ النص ؛ ص۲۳۹

فهرست منابع

كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط – الإسلامية) – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.

ابن قولويه، جعفر بن محمد، كامل الزيارات – نجف اشرف، چاپ: اول، ۱۳۵۶ش.

مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط – بيروت) – بيروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق.

ابو مخنف كوفى، لوط بن يحيى، وقعة الطفّ – ايران ؛ قم، چاپ: سوم، ۱۴۱۷ ق.

ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى – تهران، چاپ: اول، ۱۳۴۸ش.

طهرانی ، ابوالفضل ،شفاء الصدور ، ایران ، قم ، چاپ : اول ۱۳۹۱ش

ابن بابويه، محمد بن على، الأمالي( للصدوق) – تهران، چاپ: ششم، ۱۳۷۶ش.

اخطب خوارزم، موفق بن احمد – سماوی، محمد ، مقتل الحسین علیه السلام – چاپ دوم ۱۳۸۱ ش

مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد – قم، چاپ: اول، ۱۴۱۳ ق.

ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه – قم، چاپ: دوم، ۱۴۱۳ ق.

ابن مشهدى، محمد بن جعفر، المزار الكبير (لابن المشهدي) – قم، چاپ: اول، ۱۴۱۹ ق

ابن طاووس، على بن موسى، إقبال الأعمال (ط – القديمة) – تهران، چاپ: دوم، ۱۴۰۹ ق.

محمد بن جرير ، أبو جعفر الطبري ، تاريخ الطبري ، دار التراث – بيروت ، چاپ دوم ، ۱۳۸۷ ق

القمی ، الشیخ عباس ، نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم ، المكتبة الحيدرية‌ ، النجف الاشرف