چکیده
حضرت زینب سلام الله علیها اسوه ی صبر، در برابر تمام مشکلات و رخ دادهای غمباری است که عمر شریفش را سرتاسر فرا گرفته است. در این نوشتار تلاش شده ابتدا نگاهی اجمالی به زندگی حضرت زینب سلام الله علیها نماییم و بعد آن را بر پنج دوره تقسیم نماییم.
در متن مقاله نیز طی چهار فصل به بررسی فضائل و مناقب ایشان در کلام معصومین علیهم السلام و بزرگان فریقین و همچنین نمونه هایی از مستجاب شدن دعای ایشان؛ و بعد القاب آن حضرت احصا شده است.
در این مقاله سعی شده با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، بخشی از مناقب و فضائل فراوان آن بانوی محترمه ارائه شود. منهج این تحقیق، توصیفی بوده و در پایان با توجه به نقل گزاره‌های مختلف و متعدد راجع به عظمتِ شأن و مقام والای حضرت زینب سلام الله علیها، به جایگاه ویژه‌ی آن بانوی واجب التعظیم پی می‌بریم.
کلید واژه‌ها:
حضرت زینب سلام الله علیها، فضائل، مناقب، القاب
مقدمه
شناخت اجمالی از حضرت زینب سلام الله علیها:
حضرت زینب کبری سلام الله علیها در روز پنجم جمادی الاولی سال پنجم یا ششم هجری قمری در مدینه به دنیا آمد. پدر بزرگوارش امیرمؤمنان علی علیه السلام و مادر گرامی ایشان، صدیقه کبری فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌باشد. نام همسرشان، عبدالله بن جعفر بن ابیطالب و فرزندان ایشان علی، عباس، محمد، امّ کلثوم نام دارند، که محمد و عون در کربلا شهید شدند.[۱]
آن بانوی مُعَظَّمه، بعد از سپری نمودن ۵۶ یا ۵۷ بهارِ خزانی -که همواره با مصائب و مِحنَت های فراوانی قرین بود، رنج و دردهایی که هر کدام به تنهایی، کوهی را متلاشی می کرد- در شب یکشنبه پانزدهم رجب سال ۶۲ هجری قمری یعنی یک سال و نیم بعد از فاجعه کربلا، در شهر شام چشم از جهان فروبست و عالَمی را تا به ابد در داغِ خود عزادار نمود.[۲]
محل دفن این بانوی بزرگوار شهر شام (دمشق) است که از آن زمان تا به امروز، این عتبه‌ی مقدسه مورد زیارت دوستداران و شیعیان قرار می‌گیرد.
ادوار مختلف زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها
دوران زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها را می‌توان به پنج دوره مستقل، تقسیم نمود:
دوره اول
آن بانوی ارجمند، تا پنج سالگی در دامن مادرِ بزرگوارش تربیت گردید که این دوران با حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم همراه بود.
زمان بندی این دوره، از پنجم جمادی الاولی سال پنجم یا ششم هجری قمری تا بیست و هشتم صفر سال یازدهم هجری قمری است.
از مهمترین حوادث دوره اول می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- حوادث آخرین روزهای زندگانی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، همچون ماجرای قرطاس و عدم پیروی برخی از اصحاب از دستورات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و تخلُّف از لشکر اسامه و…
۲- شهادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم.
۳- نافرمانی امّت از دستورات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در امر امامت و رهبری جامعه.
دوره دوم
دومین دوره ی زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها بعد از شهادتِ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و حضرت زهرا سلام الله علیها به مدت ۳۰ سال با پدر بزرگوارش سپری شد، که در پنج سال حکومت ظاهری امیرمؤمنان علی علیه السلام، در کوفه حضور داشت.
زمانبندی این دوره، از ۲۸صفر سال یازدهم هجری تا ۲۱ رمضان سال ۴۱ هجری قمری است.
از مهم ترین حوادث این دوره می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- ایام غصب خلافت و امامت امیرمؤمنان علی علیه السلام و دوران خانه نشینی ایشان.
۲- غصب فدک.
۳- هجوم به خانه امیر مومنان علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها.
۴- ماجرای ضرب و جرح و بیماری مادر بزرگوارشان حضرت زهرا سلام الله علیها.
۵- همراهی حضرت زینب سلام الله علیها با مادر برای خطبه خوانی راجع به فدک و حفظ آن خطبه در پنج سالگی.
۶- شهادت حضرت محسن علیه السلام.
۷- شهادت مادر بزرگوارش.
۸- ماجرای جنگ های سه گانه امیر مومنان علی علیه السلام با ناکثین و مارقین و قاسطین.
۹- حضور در شهر کوفه، و آموزش تعالیم دینی و تفسیر قرآن به زنان کوفه.
۱۰- شهادت امیر مومنان علی علیه السلام.
دوره سوم
این دوره که بعد از شهادت امیرمؤمنان علی علیه السلام در شهر کوفه آغاز می‌شود. با بازگشت ایشان همراه برادرهایشان امام حسن و امام حسین علیهم السلام به شهر مدینه همراه می‌باشد، این دوره به مدت ۹ سال در زمانِ امامتِ امام مجتبی علیه السلام بود.
زمان بندی این دوره از۲۱ رمضان سال ۴۱ هجری قمری تا ۷ یا ۲۸ صفر سال ۵۰ هجری قمری است.
از مهم ترین حوادث این ایام می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- مظلومیت امام حسن مجتبی علیه السلام.
۲- ماجرای صلح امام حسن مجتبی علیه السلام با معاویه و خانه‌نشینی امام حسن مجتبی علیه السلام.
۲- شهادت مظلومانه امام حسن مجتبی علیه السلام.
دوره چهارم
حضرت زینب سلام الله علیها این دوره را که در زمانِ امامتِ حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام بود در شهر مدینه و در کنار برادر بزرگوارشان سپری نمودند، تا اینکه در ۲۸ رجب سال ۶۰ هجری قمری همراه با امام حسین علیه السلام از مدینه خارج شدند و به سوی مکه رهسپار شدند، ایشان چهار ماه در مکه بودند و بعد با کاروان امام حسین علیه السلام به سوی کوفه حرکت نمودند تا اینکه جریان مصیبت‌بار عاشورا رخ داد.[۳]
زمانبندی این دوره، از ۷ یا ۲۸ صفر سال ۵۰ هجری قمری تا دهم محرم سال ۶۱ هجری قمری است که حدود ۱۱ سال است.
از مهمترین حوادث این ایام، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- مظلومیت و خانه نشینی امام حسین علیه السلام در دوران معاویه.
۲- مرگ معاویه ملعون و جریان جانشینی یزید پلی.د
۳- هجرت به مکه و بعد به سوی کوفه به جهت عدم بیعت با یزید بن معاویه.
۴- فاجعه بزرگ عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام همراه با بستگان نزدیک و اصحابشان.
دوره پنجم
این دوره بعد از واقعه مصیبت‌بار عاشورا تا زمان شهادت حضرت زینب سلام الله علیها است.
زمانبندی این دوره از دهم محرم سال ۶۱ هجری قمری تا ۱۵ رجب سال ۶۲ هجری قمری است.
از مهم ترین حوادث این دوره، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- تحمل مصیبت بزرگِ شهادت امام حسین علیه السلام و اصحاب آن حضرت، از جمله دو فرزند حضرت زینب سلام الله علیها.
۲- تحمل اسارت از کربلا بسوی کوفه و از کوفه بسوی شام.
۳- حفاظت و نگهداری از جان خانواده امام حسین علیه السلام و اسرای کربلا.
۴-خواندن خطبه های آتشین، در شهر کوفه و شام.
۵- رساندن پیامِ مظلومیتِ امام حسین علیه السلام و اصحابشان به همه ی عالم.
۶- رسوا نمون طاغوت زمان، یزید بن معاویه لعن الله علیه.
آری، نکته ای که در سرتاسر زندگی حضرت زینب سلام الله علیها پررنگ دیده می‌شود، مصیبتها و بلاهایی است که این بانوی گرامی بر آن صبر نموده است. جالب اینکه همین نکته را رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در هنگام ولادت حضرت زینب سلام الله علیها نیز ذکر نمودند.
ماجرای ولادت حضرت زینب سلام الله علیها
هنگامی که حضرت زینب سلام الله علیها متولد شد و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم بر آن آگاهی یافت، به خانه‌ی دختر بزرگوارش حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها آمدند و فرمودند: دختر عزیزم، نوزادت را به من بده.
وقتی حضرت زهرا سلام الله علیها نوزاد را آورد، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم او را در آغوش گرفت و به سینه ی مبارک خود چسباند، آنگاه صورت شریفش را بر صورت او نهاد و با صدای بلند گریه‌ی شدیدی نمود به گونه‌ای که اشک مبارکش بر گونه‌هایش جاری شد.
حضرت فاطمه سلام الله علیها فرمود:
خداوند چشمانت را گریان نکند ای پدر! چرا گریه می‌کنید؟
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
دختر عزیزم ای فاطمه، این دختر به بلاهای بسیاری گرفتار خواهد شد و مصائب و حوادث تلخی بر او وارد خواهد شد، ای جگرگوشه ی من! و ای نور چشمانم! هرکس بر او و مصیبت‌هایش گریه کند ثوابی مانند ثواب گریه بر دو برادر بزرگوارش را خواهد داشت. سپس حضرت او را زینب نام نهاد.[۴]
خواب عجیب حضرت زینب سلام الله علیها در کودکی
در برخی از کتب تاریخی آمده است: حضرت زینب سلام الله علیها در دوران کودکی خود، خواب هولناکی می‌بیند و آن را برای جد بزرگوارش تعریف می‌کند و می‌گوید:
پدربزرگ عزیزم، دیشب در خواب دیدم که طوفان شدیدی به پا شده و تمام دنیا و هرآنچه در آن است سیاه گشته و آسمان تاریک شده است، و باد مرا از یک سو به سوی دیگر می‌برد. آنگاه درخت بزرگی را دیدم و به آن پناه بردم تا از شدَّتِ طوفان، در امان باشم که ناگهان باد آن درخت را از جا کند و بر زمین انداخت! سپس من به شاخه‌ی محکمی از شاخه‌های آن درخت پناه بردم ولی باد آن را نیز شکست و من به شاخه دیگری آویزان شدم که باد آن را نیز در هم کوبید و من همین طور شاخه‌ی سوم و سپس شاخه‌ی چهارم را گرفتم و بعد از خواب بیدار شدم.
هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله این خواب را از آن حضرت شنید گریست و فرمود:
آن درخت جدّ تو بوده است و آن دو شاخه ی اول و بزرگ پدر و مادرت بوده‌اند و دو شاخه‌ی آخر هم برادرانت حسن و حسین بوده‌اند که دنیا از فقدان آنان سیاه و تاریک می‌شود و در غم آنان لباس عزا و مصیبت بر تن می‌کند.[۵]
فصل اول: حضرت زینب در کلام معصومین علیهم السلام
حضرت زینب در کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
هرکس بر حضرت زینب سلام الله علیها و مصیبت هایش گریه کند ثوابی مانند ثواب گریه بر دو برادر بزرگوارش را خواهد داشت.[۶]
منزلت حضرت زینب سلام الله علیها در نزد امیرمؤمنان علی علیه السلام
مقام با عظمت معلمی قرآن
آموزش قرآن کریم و تفسیر آن، به زنان کوفه توسط حضرت زینب سلام الله علیها از نکات جالب توجه در زندگی این بانوی شریفه است. در تاریخ آمده است که جمعی از مردان کوفه نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمده و گفتند: اجازه بده زنان ما نزد دخترت بیایند و معالم و معارف دین و تفسیر قرآن را از آن حضرت یاد بگیرند. حضرت علی علیه السلام اجازه فرمودند و حضرت زینب سلام الله علیها شروع به آموزش زنان نمود. و خدا می‌داند که چه تعداد از زنان کوفه در طول چهار سال -و یا بیشتر- در درس آن حضرت حاضر می‌شدند. روزی امیرالمؤمنین علیه السلام وارد خانه شد و شنید که دخترش زینب سلام الله علیها به شکل خاصی حروف مقطعه ابتدای سوره‌ها از جمله حروفی که در ابتدای سوره مریم نازل شده است را برای زنان کوفه تفسیر می‌کند. بعد از اتمام درس حضرت نزد دخترش می‌رود و می‌فرماید: ای نور چشم من، آیا می‌دانی که این حروف رمزی درباره‌ی وقایعی است که در سرزمین کربلا بر تو و برادرت حسین ها وارد خواهد آمد؟
سپس حضرت شروع به بیان برخی از جزئیات آن واقعه‌ی دردناک نمود.[۷]
حضرت زینب سلام الله علیها امانتدار هدایای الهی
حضرت زینب سلام الله علیها امانتدار هدایای الهی بودند، چنانچه در حدیث امیرمؤمنان علی علیه السلام که مرحوم علامه مجلسی آن را نقل نموده است آمده: امام حسن علیه السلام، خواهرشان زینب کبری سلام الله علیها را صدا نمودند و فرمودند: خواهرم حُنُوطِ باقی مانده ی از غسل رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم را بیاور تا امیرمؤمنان علی علیه السلام را با آن حنوط نمایم. حضرت زینب سلام الله علیها به سرعت حُنوط را آوردند. هنگامی که آن را باز نمودند بوی خوش آن، علاوه بر خانه، سرتاسر شهر کوفه را پر کرد.[۸]
منزلت حضرت زینب سلام الله علیها در نزد حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام
احترام ویژه امام حسین علیه السلام به حضرت زینب سلام الله علیها
در بعضى از روايات آمده است:
«أن الحسين علیه السلام كان إذا زارته زينب سلام الله علیها يقـوم إجلالاً لها، وكان يجلسها في مكانه.»
هنگامی که حضرت زینب سلام الله علیها به دیدار امام حسین علیه السلام مشرف می‌شدند امام حسین علیه السلام به احترام ایشان بر می‌خاستند و او را در جاى خود مى‌نشاندند.
قسم به جانم، این حاکی از منزلت بزرگ حضرت زینب سلام الله علیها در نزد امام حسین علیه السلام است.[۹]
علامه سيد جعفر آل بحرالعلوم طباطبائي در کتاب تحفة العالم در مورد حضرت زينب كبرى سلام الله علیها می‌نویسد:
«انها دخلت على الحسين علیه السلام وكان يقرأ القرآن، فوضع القرآن على الارض، وقام لها إجلالاً.»
یعنی: در عظمت قدر و منزلت ایشان همین کفایت می‌کند که وقتی حضرت زینب سلام الله علیها به دیدار امام حسین علیه السلام می‌رفتند در حالی که حضرت قرآن قرائت می‌نمودند، با این حال، قرآن را بر زمین می‌گذاشتند و برای احترام نمودن به حضرت زینب سلام الله علیها به پای ایشان بر می‌خواستند.[۱۰]
علاقه ی متقابل حضرت زینب سلام الله علیها به امام حسین علیه السلام:
البته این علاقه بین امام حسین علیه السلام و حضرت زینب سلام الله علیها دو طرفی بود، چنانچه بعد از شهادت امام حسین علیه السلام هنگامی که حضرت زینب سلام الله علیها جسم بی سر برادر را دید، فرمود: یا حسین اگر اختیار داشتم تمام عمر کنارت می ماندم.
مورخین و ارباب مقاتل چنین نوشته اند:
«واعتنقت زينب جثمان أخيها، و وضعت فمها على نحره وهي تقبله وتقول: أخي لو خيرت بين المقام عندك أو الرحيل لاخترت المقام عندك ولو أن السباع تأكل من لحمي يابن أمي لقد كللت عن المدافعة لهؤلاء النساء والأطفال وهذا متني قد أسود من الضرب.»
حضرت زینب سلام الله علیها بدن برادر خود را در آغوش کشید و لبان خود را بر گلوی بریده او نهاد و آن را بوسید و در همان حال می فرمود: برادر جان، اگر مرا اختیاری در رفتن یا ماندن در کنار تو بود، ماندن در کنار تو را انتخاب می کردم حتی اگر درندگان گوشت تنم را می خوردند. ای پسر مادرم من دیگر از حمایت و دفاع از این زنان و کودکان ناتوان گشته ام و شانه های من از تحمُّل ضربات سیاه شده است.[۱۱]
مقام والای حضرت زینب کبری سلام الله علیها در بیان امام سجاد علیه السلام
امام سجاد علیه السلام خطاب به حضرت زینب سلام الله علیها می فرماید:
«اَنْتِ بِحَمدِ اللّهِ عالِمَةٌ غَیرَ مُعَلَّمَة وَ فَهِمَةٌ غَیرَ مُفَهَّمَة»
اى عمّه! شما الحمد للّه بانوى دانشمندى هستید كه تعلیم ندیده، و بانوى فهمیده اى هستى كه بشرى تو را تفهیم ننموده است.[۱۲]
تسلی دادن و حفظ جان امام سجاد علیه السلام در عاشورا
در کتاب کامل الزیارات و غیر آن از عنایت ویژه‌ی حضرت زینب کبری سلام الله علیها بر جان امام سجاد علیه السلام روایتی ذکر شده که دلالت بر عظمت شان و مقام آن حضرت دارد؛
قدامة بن زائده از پدرش نقل کرده، امام علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: … وقتی در کربلا آن مصائب بر سر ما آمد و پدرم (امام حسین علیه السلام) و همراهان و پسران و برادران و دیگر اهل بیتش به شهادت رسیدند و اهل حرم و زنانش را سوار بر شتر کرده و به سمت کوفه حرکت دادند، من شروع به نگاه کردن به آنان کردم که بر زمین افتاده بودند و دفن نشده بودند پس آن مسأله خیلی بر دلم گران آمد و چنان از دیدن ایشان اندوهگین شدم که نزدیک بود روحم از بدنم خارج شود. عمه ام زینب، دختر بزرگ علی علیه السلام به حالم پی برد و فرمود: ای تنها بازمانده جدّ و پدر و برادرانم! چرا اینقدر بی تابی؟! داری خود را به کشتن می دهی؟ گفتم: چطور بی قرار نباشم و جزع و هَلَع نکنم، و حال آنکه می بینم که سرورم و برادرانم و عموهایم و پسر عموهایم و خانواده ام در خون خود غلتیده و بر ریگ های بیابان افتاده اند، غارت شده اند کفن نشده و دفن نشده اند و کسی بر بالای سرشان نیست و هیچ بشری به آنها نزدیک نمی شود، گویا آنها خانواده ای از دیلم و خزر (غیر مسلمان) هستند.[۱۳]
آری همین جا بود که حضرت زینب سلام الله علیها با گذاشتن دست مبارک خود بر روی قلبِ داغدارِ امام سجاد علیه السلام و نقل روایت اُمّ اَیَمن موجب آرامش روح امام سجّاد علیه السلام شدند. و این ماجرا دلیل محکمی بر علم ویژه و مقام بلندِ این بانوی با عظمت دارد.
حدیث ام ایمن
ام ایمن که زن بسیار محترمه و مورد اطمینان است از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایتی را شنیده بود راجع به فجایع عاشورا که آن را به حضرت زینب سلام الله علیها نقل نموده بود و البته بعدها، در هنگام شهادت امیرمؤمنان علی علیه السلام، حضرت زینب سلام الله علیها در مورد این حدیث از پدرشان سوال پرسیدند که ایشان فرمودند: «الحدیث کما حدثتک ام ایمن.»
یعنی سخن همان است که ام ایمن نقل نموده است.
در آن حدیث بعد از ذکر مصیبت ها، بشارتهایی نیز آمده است، از جمله اینکه فرمود:
به سبب شهادت امام حسین علیه السلام شیعیان پرچمی به اهتزاز در خواهند آورد که هیچگاه اثر آن از بین نخواهد رفت.
«قَالَتْ سیدتنا و مولاتنا زینب علیهاالسلام:
يَنْصِبُونَ لِهَذَا الطَّفِّ عَلَماً لِقَبْرِ أَبِيكَ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ لَا يَدْرُسُ أَثَرُهُ وَ لَا يَعْفُو رَسْمُهُ عَلَى كُرُورِ اللَّيَالِي وَ الْأَيَّامِ و لَيَجْتَهِدَنَّ أَئِمَّةُ الْكُفْرِ وَ أَشْيَاعُ الضَّلَالَةِ فِي مَحْوِهِ وَ تَطْمِيسِهِ فَلَا يَزْدَادُ أَثَرُهُ إِلَّا ظُهُوراً وَ أَمْرُهُ إِلَّا عُلُوّاً.»
حضرت زینب سلام الله علیها به حضرت امام سجاد سلام الله علیه فرمودند:
پرچمی را برای پدرت به اهتزاز در خواهند آورد که هیچگاه اثر آن از بین نخواهد رفت و گذشت شب ها و روزها آن را کهنه نخواهد ساخت و امامان کفر و پیروان ضلالت اقدام به محو و پنهان کردن این آثار خواهند کرد، ولی چیزی جز تلألؤ روزافزون و آشکاری بیشتر در بر نخواهد داشت.[۱۴]
تهجّد حضرت زینب سلام الله علیها در کلام امام سجاد علیه السلام
امام سجاد سلام الله علیه فرمودند:
«اِنَّ عَمَّتی زینب کانَتْ تُؤَدِّی صَلَوَاتَها، مِن قِیامِ الفَرائِضِ وَ النَّوافِلِ عِندَ مَسیرِنا مِنَ الکوفَةِ اِلَی الشَّامِ وَ فی بَعضِ مَنازلَ کانَتْ تُصلِّی مِن جُلُوسٍ لِشِدَّةِ الجُوعِ وَ الضَّعفِ وَ المُصیبَة.»
عمه ام حضرت زینب سلام الله علیها در مسیر کوفه تا شام همه نمازهای واجب و مستحب را اقامه می نمود و در بعضی منازل به خاطر شدت گرسنگی و ضعف و مصیبت، نشسته ادای تکلیف می کرد.[۱۵]
در برابر عظمتِ همچون بانویی که نمازهای های مستحبی را نیز در میان اقیانوس مصیبت ها ترک نمی‌کند، چه چیزی می توان نوشت؟!
اگر شخصی، کمی در این موارد فکر نماید، پی به مقام و منزلت بی نظیر حضرت زینب سلام الله علیها خواهد برد.
مقام والای حضرت زینب کبری سلام الله علیها در بیان امام صادق علیه السلام
عصمت حضرت زینب سلام الله علیها در کلام امام صادق علیه السلام
راوی می‌گوید: به امام صادق سلام الله علیه عرض کردم: آیا پیامبر مکرّم صلی‌الله علیه وآله فرمودند: حضرت فاطمه سلام الله علیها پاک است، پس خداوند آتش را بر ذریّه او حرام کرده است؟ امام فرمودند: بله، مراد پیامبر صلی‌الله علیه و آله از این سخن، امام حسن و امام حسین و حضرت زینب و حضرت ام کلثوم سلام الله علیهم اجمعین است.
«قلتُ لأبی عبدالله علیه‌السلام : هل قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : إن سيدتنا فاطمة أحصنت فرجها فحرّم الله ذریتها علی النار؟ قال: نعم، عنی بذلک مولانا الحسن و مولانا الحسین و سیدتنا زینب و سيدتنا أم کلثوم سلام‌الله‌علیهم.»[۱۶]
احتجاج امام صادق علیه السلام به فعل حضرت زینب سلام الله علیها
صاحب کتاب جواهر الکلام مرحوم محمد حسن نجفی در مورد جواز یا عدم جواز پاره کردن یقه پیراهن در سوگ پدر و برادر از امام صادق علیه السلام روایتی را ذکر می کند که در آن آمده است:
«عن الصادق علیه السلام: ولقد شققن الجيوب ولطمن الخدود. الفاطميات على الحسين بن علي علیه السلام، وعلى مثله تلطم الخدود وتشق الجيوب.»[۱۷]
فاطمیات در سوگ امام حسین علیه السلام پیرهن دریده و بر صورتشان لطمه زدند و بر مثل امام حسین علیه السلام باید به صورت زد و پیراهن پاره نمود.
بعد صاحب صاحب الجواهر می نویسید:
«إذ من المعلوم فيهن بناته واخواته.»[۱۸]
از اینجا آشکار می گردد که در میان افرادی که در سوگ امام حسین علیه السلام یقه دریدند و لطمه به صورت زدند دختران و خواهران امام حسین علیه السلام نیز بوده است.
آری این خود مقامی بزرگی است که امام علیه السلام در بیان حکم الهی، فعلِ شخصی را معیار و ملاک قرار دهد.
فصل دوم: حضرت زینب سلام الله علیها در کلام بزرگان
حضرت زینب سلام الله علیها در کلام ابن عباس
ابوالفرج اصفهانی از علمای بنام اهل سنت می گوید: هر گاه ابن عباس می خواست از حضرت زینب سلام الله علیها روایتی نقل نماید، می گفت: «حدّثنا عقیلتنا» یعنی عقیلة ما، برایمان روایت کرد.[۱۹]
عفّت حضرت زینب سلام الله علیها در کلام مازنی
درباره حُجب و حیای حضرت زینب کبری سلام الله علیها و غیرت بی‌نظیر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و حسنین علیهم السلام نسبت به خواهرشان؛ یحیی مازنی گوید: من مدّت مدیدی در مدینه همسایه‌ی امیرالمؤمنین علیه‌السلام بودم و منزل ما نزدیک خانه‌ای بود که حضرت زینب سلام الله علیها در آن ساکن بودند؛ به خدا قسم در این مدّت، نه قد و بالای آن بانوی مخدّره را دیدم و نه صدایش را شنیدم؛ هر وقت هم می‌خواست به زیارت قبر شریف جدّش رسول خدا صلّی الله علیه و آله مشرّف شود، شبانه از منزل خارج می‌شد (که کمتر در انظار نامحرمان قرار بگیرد) در حالی که امام مجتبی علیه‌السلام سمت راست، امام حسین علیه‌السلام سمت چپ و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در مقابل ایشان حرکت می‌کردند و هنگامی که حضرت زینب به قبر شریف نزدیک می‌شد، امیرالمؤمنین علیه‌السلام جلوتر می‌رفتند و روشنایی چراغ‌های حرم مطهّر رسول خدا صلی الله علیه و آله را به کمترین حد و نزدیک به خاموشی می‌رساندند!
یک بار امام مجتبی علیه‌السلام علّت این کار پدر بزرگوارشان را از آن حضرت سوال کردند، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم در جواب فرمودند: می‌ترسم مرد نامحرمی به زیارت آمده باشد و نگاهش به قد و بالای (سراپا پوشیده‌ی) خواهرت زینب بیفتد![۲۰]
نائب خاص بودن حضرت زینب سلام الله علیها در کلام شیخ صدوق رحمه الله
مرحوم شیخ صدوق یکی از محدثان بزرگ شیعه که به دعای امام زمان علیه السلام به دنیا آمده است در مورد منزلت حضرت زینب سلام الله علیها اینگونه تعبیر می کند:
«زينب سلام الله علیها لها نيابة خاصة عن الحسين علیه السلام، وكان الناس يرجعون إليها في الحلال والحرام حتى برىء زين العابدين علیه السلام مرضه.»[۲۱]
یعنی: حضرت زینب سلام الله علیها از طرف امام حسین علیه السلام نیابت خاصه داشتند و مردم در امور حلال و حرام به ایشان رجوع می‌کردند و این نیابت ادامه داشت تا زمانی که امام سجاد علیه السلام از بیماری که داشتند، خوب شدند.
بیان عظمت آن بانو در کلام علامه مامقانی
فقیه عالیقدر، رجالی یگانه، علامه مامقانی رضوان الله علیه در شان حضرت زینب سلام الله علیها جملاتی ناب و بسیار زیبا دارند که در ذیل بدان اشاره می کنیم:
«أقول: زینب، و ما زینب! و ما ادراک ما زینب! هی عقیلة بنی هاشم، و قد حازت من الصفات الحميدة ما لم يحزها بعد امّها أحد، حتّى حقّ أن یقال: هی الصدّیقة الصغرى، هی فی الحجاب و العفاف فریدة. لم یر شخصها أحد من الرجال في زمان أبيها وأخيها إلى یوم الطفّ و هي في الصبر و الثبات و قوّة الإيمان و التقوى وحيدة، و في الفصاحة و البلاغة كأنّها تفرغ عن لسان أمير المؤمنين عليه السّلام، كما لا يخفى على من أمعن النظر في خطبتها. و لو قلنا بعصمتها لم يكن لأحد أن ينكر إن كان عارفا بأحوالها في الطفّ و ما بعده، كيف ولولا ذلك لما حمّلها الحسين عليه السّلام مقدارا من ثقل الإمامة أيّام مرض السجّاد عليه السّلام، و ما أوصى إليها بجملة من وصاياه، و لما أنابها السجّاد علیه السلام نيابة خاصّة في بيان الأحكام و جملة اخرى من آثار الولاية.»[۲۲]
یعنی: من [مامقانی] می‌گویم: زینب! و زینب کیست! و تو چه می‌دانی که زینب کیست! وی عقیله بنی هاشم است و دارای صفات پسندیده‌ای است که بعد از مادرش احدی به آن صفات نرسیده است، به حق است که اگر گفته شود او صدیقه صغری است. او در حجاب و عفاف بی‌مانند است. که هیچکس از مردان در زمان پدر و برادرانش تا روز طف و کربلا، او را ندیده است. او در صبر و ثبات قدم و قدرت ایمان و تقوی یکتا و بی‌نظیر است. او در فصاحت و بلاغت گویا از زبان امیرالمومنین علیه السلام سخن می‌گفت. اگر ما بگوییم حضرت زینب سلام الله علیها دارای مقام عصمت بوده و معصوم است کسی نمی‌تواند انکار کند اگر به احوال او در طف و بعد آن آشنا باشد. چگونه چنین نباشد؟ اگر این نبود، امام حسین علیه السلام مقدار و بخشی از بار سنگین امامت را روزگاری که امام سجاد علیه السلام بیمار بود به او واگذار نمی‌کرد و امام سجاد علیه السلام او را در بیان احکام و آنچه که از آثار و نشانه‌های ولایت و امامت است، جانشین خویش و نائب خاص قرار نمی‌داد.
حضرت زینب علیها السلام در کلام ذهبی
ذهبی از علمای بزرگ اهل سنت می‌نویسد:
«زینب بنت علی بن ابیطالب الهاشمیة ولدت فی حیاة جدها رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم و کانت عاقلة لبیبة ولدت من عبدالله بن جعفر علیاً و عوناً و عباساً و أم کلثوم فی دمشق.»[۲۳]
یعنی: حضرت زینب سلام الله علیها دختر علی بن ابی طالب علیه السلام هاشمی در زمان حیات جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله زاده شد و شخص عاقل و سخنوری بود که از عبد الله بن جعفر این فرزندان را به دنیا آورد: علی، عون، عباس و ام کلثوم در دمشق.
کلام ابن اثیر راجع به منزلت حضرت زینب سلام الله علیها
رجالی بزرگ اهل سنت جناب ابن اثیر در کتاب خود؛ نام حضرت زینب سلام الله علیها رادر زمرة اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله ذکر کرده و درباره او می گوید:
«کانت زَینَبُ امرَأهً عاقِلَه جَزلَه… و کلامها لیزید… مشهور مذکور فی التاریخ، و هو یدّل علی عقل و قوّه جنان.»[۲۴]
حضرت زینب سلام الله علیها زنی عاقل، خردمند و بامنطق قوی بود… وسخن او با یزید، مشهور و مذکور در تاریخ است این سخنان دلیل بر عقل و قوّت قلب اوست.
منزلت حضرت زینب سلام الله علیها در کلام نویسنده مصری
عایشه بنت شاطی نویسندهِ مشهورِ سنی مذهب مصری می‌نویسد:
آری زینب علیها السلام بود که از واقعه شهادت برادرش سرگذشتی غم انگیز و جاودانی بر جای نهاد و از روزی که حسین علیه السلام کشته شد، به یادبود غم و اندوه او، سوگواری سالیانه برپا نمود. بدین جهت (زینب مهین بانوی بنی هاشم) در تاریخ اسلامی و تاریخ بشریت (بانوی قهرمانی) است که توانست به خونخواهی برادر شهید بزرگوارش قیام نماید، و تیشه بر ریشه دولت بنی امیه زده و جریان تاریخ را عوض کند.[۲۵]
فصل سوم: بخشی از فضائل حضرت زینب کبری سلام الله علیها
تمام کائنات و مخلوقات، گوش به فرمان حضرت زینب سلام الله علیها
هنگامی که حضرت زینب سلام الله علیها بعد از واقعه ی عاشورا خواستند در شهر کوفه خطبه بخوانند، ابتدا امر به سکوت نمودند، مورخین در این مورد نوشته اند:
«وَ قَدْ أَوْمَأَتْ إِلَى النَّاسِ أَنِ اسْكُتُوا فَارْتَدَّتِ الْأَنْفَاسُ وَ سَكَنَتِ اْلْأَجْرَاسُ»[۲۶]
یعنی: حضرت زینب سلام الله علیها به مردم اشاره کرد تا ساکت باشند؛ نفس ها برگشتند و صدای زنگ شتران نیز قطع شد.
آری این همان قدرت الهی است که به بندگان خاص خود عنایت می کند و چه زیبا شاعری در این مورد سروده اند:
وقتی که گفت با سپه کوفه اُسکُتوا دیدند کائنات به فرمان زینب است
استجابت فوری دعای حضرت زینب سلام الله علیها
از جمله اموری که بر عظمت شان و رفعت درجه ی آن بانوی مکرمه دلالت می کند، مستجاب الدعوه بودن ایشان می باشد. در کتب برخی از موارد استجابت فوری دعای آن بانو معظمّه در روز عاشورا ذکر شده است از جمله:
۱- در مقاتل روایت شده که مرد شامی به فاطمه دختر امیرالمومنین علیه السلام متعرض شد، پس حضرت زینب سلام الله علیها بر او نفرین نمود و گفت: خداوند زبانت را قطع کند و چشمانت را کور کند و دستانت را خشک گرداند. پس خداوند دعای او را مستجاب کرد. حضرت زینب سلام الله علیها گفت: ستایش خدایی را که عذاب تو را در دنیا قبل از آخرت تعجیل کرد.[۲۷]
٢- زنی در کوفه به نام ام هجام، هنگام عبور دادن سر امام حسین علیه السلام از کنار قصر او به سر مقدس امام حسین علیه السلام ناسزا گفت، پس حضرت زینب سلام الله علیها او را نفرین نمود پس قصر ویران شد و افرادی که داخل قصر بودند همگی هلاک شدند و این زن فاسق نیز از بین رفت که یکی از زنان خوارج بود.[۲۸]
۳- حضرت زینب سلام الله علیها بر شخصی که در کربلا اموال آنان را غارت نموده بود نفرین نمود و فرمود: خداوند دست و پای شما را قطع کرد و خداوند شما را پیش از آتش آخرت با آتش دنیا بسوزاند. به خدا سوگند – روزها نگذشت که مختار ثقفی ظهور کرد و با او چنین کرد، سپس او را به آتش سوزاند.[۲۹]
فصل چهارم: القاب حضرت زینب سلام الله علیها
در ادعیه و زیارات، عبارات مختلف و القاب فراوانی برای عقیله بنی هاشم، زینب کبری سلام الله علیها بیان شده است که به تعدادی از آنها اشاره می شود:
لازم به ذکر است، اگر چه این القاب به فارسی ترجمه شده است؛ اما ترجمه فارسی بیانگر تمام معنای موجود در الفاظ عربی نیست.
- عالمة غير معلّمة (دانایی که کسی به او یاد نداده)
- فهمة غير مفهّمة (فهمیده ای که کسی به او تفهیم نکرده)
- كعبة الرزايا (کعبه مصیبتها)
- نائبة الزهراء (جانشین حضرت زهرا)
- نائبة الحسين (جانشین امام حسین)
- مليكة الدنيا (ملیکه دنیا)
- عقيلة النساء (عقیله زنها)
- العقيلة (عاقل)
- شريكة الشهيد (شریک امام حسین علیه السلام )
- كفيلة السجّاد (کفیل و سرپرست امام سجادعلیه السلام )
- ناموس رواق العظمة
- سيّدة العقائل (بانوی زنان عاقل)
- سـر أبـيـهـا
- سلالة الولایة (فرزند ولایت)
- وليدة الفصاحة (فرزند فصاحت)
- شقيقة الحُسن (همزاد حُسن و نیکی)
- عقيلة خدر الرسالة
- رضيعة ثدي الولاية (شیر خورده از سینه ولایت)
- البلیغه
- الفصیحه
- الصدّيقة الصغرى (صدیقه صغری)
- الموثّقة (مورد اطمینان)
- عقيلة الطالبيين
- الـفـاضـلـة
- الـكـامـلـة
- عـابـدة آل علي علیه السلام (عابد خاندان امیرالمؤمنین)
- عـقـيـلـةالـوحـي
- شمسة قلادة الجلالة (شمسه گردنبند جلالت و بزرگی)
- نجمة سماء النبالة (ستاره آسمان فضل و فضیلت)
- المعصومة الصغرى (معصومه صغری)
- قـريـنـة الـنـوائـب (همراه دردها و سختيها)
- محبوبة المصطفى (محبوب رسول خدا)
- قرّة عين المرتضى (نور چشم امیرالمؤمنین)
- صابرة محتسبه
- عـقـيـلـة النبوّه
- ربـة خـدر الـقـدس
- قبلة البرايا ( قبله مخلوقات)
- رضيعة الوحي (شیر خورده از دامان وحی)
- باب حطّة الخطايا (محل بخشش گناهان)
- خفرة عليّ و فاطمة (دختر با شرم و حیای علی و فاطمه)
- ربيبة الفضل (پرورش یافته فضل و برتری)
- بَطَلة كربلا (قهرمان کربلا)
- عظیمة بلواها (صاحب بلا و امتحان بزرگ)
- عـقـيـلـة قریش
- الباكية (گریان)
- سلیلة الزهراء (فرزند فاطمه)
- أمينة اللّه (امین خدا)
- آية من آيات اللّه (نشانه ای از نشانه های الهی)
- مظلومة وحيدة (مظلوم تنها)
- عـقـيـلـة بنی هاشم
- الأرومة الهاشميّة (دارای اصل و نسب هاشمی)
- فرع من فروع الشجرة الطيّبة (شاخه ای از شاخه های شجره طیبه)
- الفاضلة (صاحب فضل و فضیلت)
- عديلة الخامس من أهل الكساء (معادل و قرینه امام حسین علیه السلام)
- الكاملة (دارای کمال)[۳۰]
این القاب شریفه، بخشی از لقب های حضرت زینب سلام الله علیها می باشد که در کتاب های زیر آمده است:
زينب الكبرى جناب نقدي، الخصائص الزينبية مرحوم جزائري، وديوان آية الله الغروي الإصفهاني الانوار القدسية، عقيلة الوحي علامه سيد شرف الدين و کتاب عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی.
نتیجه گیری:
از مجموع نوشتار پیش رو، بزرگی مقام و منزلت بی نظیر حضرت زینب سلام الله علیها بر همگان آشکار می شود.
پی‌نوشت‌ها
[۱]. تقویم الشیعه صفحه ۱۴۷
[۲]. زینب کبری سلام الله علیها نقدی ص۱۱۴
[۳]. تقویم الشیعه صفحه ۲۲۴
[۴]. زینب کبری سلام الله علیها از ولادت تا شهادت ص۲۵ / ناسخ التواريخ جلد مربوط به زندگی حضرت زینب با نام الطراز المذهب في احوال سيدتنا زینب سلام الله علیها
[۵]. کتاب زینب کبری سلام الله علیها تألیف شیخ جعفر نقدی ص ۱۸ / زینب کبری سلام الله علیها از ولادت تا شهادت ص۳۵ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۴۷
[۶]. زینب کبری سلام الله علیها از ولادت تا شهادت ص۲۵ / ناسخ التواريخ جلد مربوط به زندگی حضرت زینب با نام الطراز المذهب في احوال سيدتنا زینب سلام الله علیها.
[۷]. خصائص الزینبیه، تالیف سید نعمت الله جزائری ( وفات ۱۳۸۴ هـ .ق ) ص ۶۸ / رياحين الشريعة، تأليف محلاتی ج ۳ ، ص ۵۷ / زینب کبری سلام الله علیها از ولادت تا شهادت ص ۳۸پ ۱ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۵۷
[۸] . کتاب زینب کبری سلام الله علیها نقدی ص۲۲ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۵۵
«كما أنها كانت أمينة أبيها على الهدايا الإلهية؛ ففي حديث مقتل أمير المؤمنين علیه السلام الذي نقله المجلسي في تاسع البحار: نادي الحسن علیه السلام أخته زينب أم كلثوم: هلمي بحنوط جدي رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فبادرت زينب سلام الله علیها مسرعة حتى أتته به، فلما فتحته فاحت الدار وجميع الكوفة وشوارعها لشدة رائحة ذلك الطيب.»
[۹]. زينب الكبرى ص ۲۲ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۵۵
[۱۰]. زينب الكبرى ص ۲۹ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۵۶
[۱۱]. معالي السبطين ج۲ الفصل العاشر المجلس‌الرابع عشر / زينب الكبرى عليها السلام من المهد الى اللحد ص۲۶۵
[۱۲]. الاحتجاج طبرسی ج۲ ص۲۷
[۱۳]. کامل الزیارات، باب ۸۸ ح۱ / بحار الأنوار – ط مؤسسةالوفاء ج۲۸ ص ۵۷ و ج ۴۵ ص۱۷۹ / زينب الكبرى عليها السلام من المهد الى اللحد ص۵۶۶ / زینب الکبری مرحوم نقدی ص۴۱ / نفس المهموم ص۳۵۲
«کامل الزیارات: عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هِلَالٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَلَّامٍ الْکُوفِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَاسِطِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ أَبِی شَیْبَةَ الْقَاضِی عَنْ نُوحِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ قُدَامَةَ بْنِ زَائِدَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام … لَمَّا أَصَابَنَا بِالطَّفِّ مَا أَصَابَنَا وَ قُتِلَ أَبِی علیه السلام وَ قُتِلَ مَنْ کَانَ مَعَهُ مِنْ وُلْدِهِ وَ إِخْوَتِهِ وَ سَائِرِ أَهْلِهِ وَ حُمِلَتْ حَرَمُهُ وَ نِسَاؤُهُ عَلَی الْأَقْتَابِ یُرَادُ بِنَا الْکُوفَةَ فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ صَرْعَی وَ لَمْ یُوَارَوْا فَیَعْظُمُ ذَلِکَ فِی صَدْرِی وَ یَشْتَدُّ لِمَا أَرَی مِنْهُمْ قَلَقِی فَکَادَتْ نَفْسِی تَخْرُجُ وَ تَبَیَّنَتْ ذَلِکَ مِنِّی عَمَّتِی زَیْنَبُ بِنْتُ عَلِیٍّ الْکُبْرَی فَقَالَتْ مَا لِی أَرَاکَ تَجُودُ بِنَفْسِکَ یَا بَقِیَّةَ جَدِّی وَ أَبِی وَ إِخْوَتِی فَقُلْتُ وَ کَیْفَ لَا أَجْزَعُ وَ لَا أَهْلَعُ وَ قَدْ أَرَی سَیِّدِی وَ إِخْوَتِی وَ عُمُومَتِی وَ وُلْدَ عَمِّی وَ أَهْلِی مُصْرَعِینَ بِدِمَائِهِمْ مُرَمَّلِینَ بِالْعَرَاءِ مُسَلَّبِینَ لَا یُکَفَّنُونَ وَ لَا یُوَارَوْنَ وَ لَا یُعَرِّجُ عَلَیْهِمْ أَحَدٌ وَ لَا یَقْرَبُهُمْ بَشَرٌ کَأَنَّهُمْ أَهْلُ بَیْتٍ مِنَ الدَّیْلَمِ وَ الْخَزَرِ …»
[۱۴]. بحار الأنوار ج۴۵ ص۱۸۰/ كامل الزيارات ص۲۶۲ / عوالم العلوم ج۱۷ ص۳۶۲
[۱۵]. ریاحین الشریعه، ج ۳ ص ۶۲
[۱۶]. بحارالانوار جلد ۴۳ صفحه ۲۳۱
[۱۷]. جواهر الکلام ج ۴ص۳۰۷
[۱۸]. همان
[۱۹]. مقاتل الطالبیّین ۷ص۹۱ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۵۷
[۲۰]. زينب الكبری سلام الله علیها تالیف شيخ جعفر النقدی ص۲۲
«يحيى المازني قال كنت في جوار أمير المؤمنين علیه السلام في المدينة مدة مديدة وبالقرب من البيت الذي تسكنه زينب ابنته فلا و الله ما رأيت لها شخصاً و لا سمعت لها صوتاً، وكانت اذا ارادت الخروج لزيارة جدها رسول الله صلّی الله علیه و آله تخرج ليلاً والحسن عن يمينها والحسين عن شمالها وأمير المؤمنين أمامها فإذا قربت من القبر الشريف سبقها أمير المؤمنين علیه السلام فاخمد ضوء القناديل فسأله الحسن مرة عن ذلك فقال أخشى أن ينظر أحد إلى شخص أختك زينب.»
[۲۱]. عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۵۷
[۲۲]. عوالم العلوم، تالیف شیخ عبد الله بحرانی و سید محمد باقر موحد ابطحی، جلد ۱۱، صفحه ۹۵۰، چاپ موسسه الامام المهدی علیه السلام
[۲۳]. تجرید اسماء الصحابة، تالیف ذهبی، جلد ۲، صفحه ۲۷۳، چاپ دار المعرفة
[۲۴]. اسدالغابه ج۵ ص۴۶۹
[۲۵]. زینب بانوی قهرمان کربلا، تالیف عایشه بنت شاطی، ترجمه حبیب الله چایچیان و مهدی آیت الله زاده نایینی، صفحه ۱۹۱
[۲۶]. لهوف ص ۱۴۶ / الاحتجاج ج ۱ ص ۳۰۴ / الأمالي – ط دار الثقافة (طوسی) ص ۹۲ / امالی (مفید) ص ۳۲۱ / بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث ج ۴۵ ص ۱۰۸ / اعيان الشيعة ج ۷ ص ۱۳۸ / العوالم ص ۳۷۸ / مقتل الحسین (خوارزمی) ج ۲ ص ۴۵ / زینب الکبری (نقدی) ص ۴۸
[۲۷]. زينب الكبری سلام الله علیها تالیف شيخ جعفر النقدی ص۶۶ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۷۴
«روى أهل المقاتل : أن شاميا تعرض لفاطمة بنت أميرالمؤمنين، فدعت عليه زينب سلام الله عليها بقولها: قطع الله لسانك، وأعمى عينيك، وأيبس يديك. فأجاب الله دعاءها في ذلك. فقالت سلام الله عليها: الحمد لله الذي عجل لك بالعقوبة في الدنيا قبل الآخرة.»
[۲۸]. زينب الكبری سلام الله علیها تالیف شيخ جعفر النقدی ص۶۶ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۷۴
«إن امرأة في الكوفة تسمى أم هجام، أهانت رأس الحسين – عند المرور به على قصرها، فدعت زينب (على قصرها بالهجوم، فوقع القصر في الحال، وهلك من فيه، وكانت هذه المرأة الخبيثة من نساء الخوارج.»
[۲۹]. تظلم الزهراء ص ۲۱۷ / عوالم العلوم و المعارف شیخ عبدالله بحرانی مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها ج۲ص۹۷۴
«دعت على رجل سلبهم في كربلاء، فقالت: قطع الله يديك ورجليك، واحرقك الله بنار الدنيا قبل نار الآخرة. فوالله ـ ما مرت الايام حتى ظهر المختار وفعل به ذلك ثم أحرقه بالنار.»
[۳۰]. عوالم العلوم و المعارف جلد ۱۱ قسم ۲ صفحه ۹۴۸
منابع و مآخذ
۱. احتجاج شیخ طبرسی چاپ بیروت – لبنان، سال ۱۴۰۳ هـ ناشر موسسه الاعلمی للمطبوعات قم ، ایران ، سال ۱۴۰۱ ه ناشر
۲. أخبار الزينیبات ، سيد يحيى بن حسن عبیدی مكتبة السيد النجفي المرعشي
۳. اسدالغابه فی معرفه الصحابه، ابن اثیر جزری، اسماعیلیان، ۱۳۸۰ق
۴. ارشاد، شیخ محمد بن نعمان مفید چاپ ایران، قم، ناشر مكتبة بصيرتي
۵. اسرار شهادات، فاضل دربندی، چاپ بحرین، سال ۱۴۱۵ هـ ناشر شركة المصطفى للخدمات الثقافية.
۶. بحارالانوار، علامه محمد باقر مجلسی، چاپ بیروت – لبنان، سال ۱۴۰۳ ناشر موسسه وفا .
۷. زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها از ولادت تا شهادت، ترجمه زینب الکبری من المهد الی اللحد، آیت الله سید محمدکاظم قزوینی، ترجمه محمد اسکندری، انتشارات مهر یاس شمیم، سال ۱۳۹۰ قم
۸. تقویم الشیعه، نیشابوری عبدالحسین، دلیل ما، قم ۱۳۹۳ش
۹. تظلم الزهراء، سيد رضي بن نبی قزوینی چاپ بیروت – لبنان، سال ۱۴۲۰ هـ
۱۰. خصائص الزينبيه، سید نورالدین جزایری، چاپ قم – ایران سال ۱۴۱۸ هـ ناشر مكتبة الشريف الرضى
۱۱. جواهر الکلام، شیخ محمدحسن نجفی، دارالکتب الاسلامیه تهران، ۱۳۶۷ش
۱۲. مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، المکتبة الحیدریه نجف اشرف، دار الکتب ق،م ۱۳۸۵ هجری قمری
۱۳. رياحين الشريعة، شيخ ذبیح الله محلاتی،چاپ تهران، ایران، سال ۱۳۷۰ هـ ناشر
۱۴. زینب کبری، شیخ جعفر نقدی، چاپ قم، ایران ، سال ۱۴۲۰، ناشر المكتبة الحيدريه .
۱۵. الطرائف، سید ابن طاووس ، چاپ قم ، ایران سال ۱۴۰۰ هـ ناشر مطبعة الخيام .
۱۶. عوالم العلوم و المعارف مجلد مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها و امام حسین علیه السلام، شیخ عبدالله بحرانی، موسسه امام مهدی علیه السلام، قم ۱۴۲۵ه ق
۱۷. ناسخ التواريخ جلد مربوط به زندگی حضرت زینب با نام الطراز المذهب في احوال سيدتنا زینب سلام الله علیها، عباسقلی خان سپهر، اسلامیه تهران
۱۸. الغيبة شيخ طوسی ، چاپ قم ، ایران سال ۱۴۰۸ ناشر مكتبة بصيرتي .
۱۹ ، کامل الزيارات ، جعفر بن محمد بن قولویه ، چاپ نجف اشرف ، سال ۱۳۵۶ ھ ناشر المكتبة المرتضويه .
۲۰. الملهوف على قتلى الطفوف، سيد ابن طاووس، قم، ایران، سال ۱۴۱۴ هـ ناشر دار الأسوة للطباعة والنشر .
۲۱. مناقب آل ابی طالب، لابن شهر آشوب، چاپ قم، ایران، سال ۱۳۷۹ هـ ناشر مكتبة العلامه. ایران سال ۱۴۱۳
۲۲. منتخب طریحی، شیخ فخرالدین طریحی مكتبة الشريف الرضي
۲۳. معالی السبطين، شیخ محمد مهدی مازندرانی حائری، چاپ قم، ایران، سال ۱۴۱۹ هـ ناشر مكتبة الشريف الرضي
۲۴. نفس المهموم شیخ عباس قمی چاپ قم ، ایران ، سال ۱۴۰۵ هـ ناشر مكتبة بصيرتي
