کتابشناسی کتاب «نگاهی به تفسیر آیه مباهله»
کتابشناختی کتاب و نویسنده
حسینی میلانی، سید علی؛ نگاهی به تفسیر آیه مباهله؛ نویسنده معاصر؛ موضوع : پژوهشی در تفسیر و شأن نزول آیه مباهله؛ زبان فارسی؛ ۱ جلد؛ ناشر: مرکز حقایق اسلامی؛ قم؛ چاپ دوم ، سال چاپ: ۱۳۹۳ ش
نویسنده کتاب حضرت آیت‌الله سید علی حسینی میلانی دامت برکاته از علمای بزرگ قرن حاضر در دفاع از حریم ولایت و امامت اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند که خدمات و برکاتی بسیار گرانقدر در عرصه‌های گوناگون در این زمینه ارائه نمودند.
ایشان صاحب عناوین متعددی از کتب هستند که در رأس آن‌ها نام دو کتاب «جواهرالکلام فی معرفة الامامة و الامام» و «نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار» می‌درخشد؛ بخش اندکی از کتب ایشان که داخل بخش کتابخانه سایت بارگذاری شده عبارتند از :
نگاهی به حدیث ثقلین
نگاهی به حدیث ولایت
حدیث اقتدا به شیخین در ترازوی نقد
فدک در فراز و نشیب
دستبردی در حدیث ثقلین
خلافت ابوبکر در ترازوی نقد
نگاهی به آیه ولایت
خواستگاری ساختگی
مظلومیت برترین بانو
ازدواج ام‌کلثوم با عمر
نگاهی به حدیث سدّالأبواب
نگاهی به حدیث غدیر
آیات غدیر
هدف نویسنده در نگارش کتاب
نویسنده محترم در تمام آثارشان یک هدف اصلی و اساسی را دنبال نموده‌اند و آن هم دفاع تمام عیار از کیان ولایت و امامت امیرالمؤمنین و فرزندان والامقامشان علیهم‌السلام، است و در این اثر گرانقدر هم هدف دفاع از فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اقامه دلیل بر امامت و خلافت بلافصل ایشان به سبب آیه مباهله و حدیث ذیل آیه شریفه و دفع شبهات مخالفین است.
اما اینکه چرا آیه مباهله را برگزیدند، به جهت اهمیت ویژه و خصوصیات ویژه‌ای است که این واقعه بزرگ و احادیث پیرامونش دارد که به اقرار دانشمندان بزرگ و مشهور اهل‌سنت، شأن نزول آن اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند و هم‌چنین در لسان روایات شیعی هم آیه مباهله به عنوان بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در قرآن به شمار آمده است.
نویسنده محترم در آغاز نوشتار کتاب اینگونه می‌نویسد:
«آیات بسیارى از قرآن کریم بیان‌گر ولایت و امامت پس از رسول خدا صلى الله علیه وآله است، یکى از آن آیات، آیه مبارکه مباهله است. این آیه کریمه در شأن اهل‌بیت علیهم‌السلام نازل شده است.
بزرگان اهل‌سنّت، در کتاب‌هاى معتبر خود به این امر اعتراف و اذعان نموده‌اند. گرچه برخى از آنان در شبهه پراکنى پیرامون این فضیلت اهل‌بیت علیهم‌السلام کوشیده‌اند.
اما علماى شیعه با پیروى از ائمه علیهم‌السلام براى تبیین ولایت و امامت پس از پیامبر صلى الله علیه وآله به این آیه استدلال نموده‌اند.[۱]
شیوه نویسنده در نگارش کتاب
نویسنده محترم بر طبق مبنای خود مبتنی بر روش امامت کلامی نص محور که همان مبنا و روش مرحوم میرحامد حسین هندی در کتاب گرانسنگ عبقات الانوار است، ابتدا به تحلیل و بررسی شأن نزول آیه شریفه و واکاوی راویان آن‌ها بر مبنای رجالیون اهل‌سنت، پرداخته و سپس متن حدیث مباهله را در کتب معتبر مخالفین بررسی کرده و در انتها شبهات وارده بر دلالت آیات بر امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را پاسخ فرمودند.
ساختار کتاب «نگاهی به تفسیر آیه مباهله»
نویسنده محترم کتاب را در چهار بخش نگارش کردند که هر کدام دارای چند مطلب هستند که به شرح ذیل است:
بخش اول «آیه مباهله و شأن نزول آن»
- نزول آیه مباهله در شأن اهل‌بیت علیهم‌السلام
در این بخش به حدیث ذیل آیه شریفه مبنی بر شأن نزول آن نسبت به واقعه مباهله و اهل‌بیت علیهم‌السلام اشاره شده است.
- راویان حدیث مباهله از صحابه و تابعین
در این بخش نام ۲۴ نفر از صحابه و تابعینی که این حدیث شریف را روایت کردند ذکر شده از جمله:
امیرمؤمنان علیه‌السلام، عبدالله بن عباس، جابر بن عبدالله انصاری، سعد بن ابی وقاص، عثمان بن عفان و…
- راویان حدیث مباهله از بزگان تفسیر و حدیث
نویسنده در این بخش نام ۵۲ نفر از مفسرین و علمای حدیثی بزرگ را ذکر کرده که حدیث مباهله را نقل کردند از جمله:
سعید بن منصور، احمد بن حنبل، مسلم بن حجاج، محمد بن عیسی ترمذی، احمد بن شعیب نسائی، محمد بن جریر طبری و ….
- نگاهی به متن حدیث مباهله در کتاب‌های معتبر
در این بخش ۱۶ متن در کتب معتبر اهل‌سنت از راویان مختلف طرح و مورد بررسی واقع شده است، از جمله:
روایت ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق، روایت مسند احمد بن حنبل، روایت صحیح مسلم، روایت نسائی در خصائص امیرالمؤمنین علیه‌السلام و …
- حدیث مباهله و نگاهی به سند آن
در این بخش نویسنده محترم نام برخی از علمای اهل‌سنت را ذکر کرده که به صراحت اعتراف کردند داستان مباهله و حدیث ذیل آن از متواترات و قطعیات است از جمله حاکم نیشابوری که بیان کرده این حدیث شریف از متواترات است و …
- روز مباهله و نگاهی به اعمال مستحبی آن
نویسنده محترم در این بخش اینگونه نگارش نموده:
این روز، از بزرگ ترین اعیاد اسلامى و سرور انگیزترین روزهاى مؤمنان به شمار مى رود و بر هر مسلمان واجب است تا آن جا که مى تواند شکر این نعمت را به جا آورد… .
به همین مناسبت این روز؛ یعنى بیست و چهارم ذى حجّه که از روزهاى شادى شیعه به شمار مى رود[۲]، اعمال و مستحباتى چون غسل، روزه، نماز، دعا و… در کتاب هاى نگاشته شده در این باره، وارد شده است.[۳][۴]
بخش دوم «تلاش‌های بیهوده و دروغ‌های عجیب و غریب»
- حدیث مباهله و تلاش‌های بیهوده برخی عالمان
در این بخش که یکی از مهمترین بخش‌های کتاب به شمار می‌آید ۶ مورد از تلاش‌های بیهوده برخی عالمان اهل‌سنت ذکر شده است:
۱.۱مخفی نگه داشتن اصل حدیث: از جمله محمد بن اسماعیل بخاری صاحب صحیح بخاری در نقل داستان مباهله صرفا بیان کرده که بنا بود مباهله‌ای بین پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و دونفر از مسیحیان نجران صورت گیرد که چنین نشد و بنا شد مسیحیان مبالغی را به حضرت عطا کنند!
و هیچ ذکری از جزئیات این داستان و اینکه افراد مباهله چه کسانی بودند به میان نیاورده است!
۲.۱مخفی نگه داشتن حدیث مباهله
۳.۱حذف کردن نام مبارک امیرالمؤمنین علیه‌السلام از حدیث شریف: که برخی از بزرگان حدیثی اهل‌سنت به ذکر حدیث شریف پرداخته ولی نام مقدس حضرت را از آن حذف کرده و به انحراف کشاندند ازجمله بلاذری در کتاب فتوح البلدان.
۴.۱حذف نام مقدس امیرالمؤمنین علیه‌السلام از حدیث و افزودن برخی دیگر از صحابه پیامبر!: از جمله تلاش‌های دیگری که در انحراف داستان مباهله صورت گرفته علاوه بر حذف نام مبارک حضرت، ذکر برخی از صحابه را آوردند، از جمله روایتی که ابن شبّه از شعبی نقل کرده و در کنار نام صدیقه کبری و حسنین علیهم‌السلام ذکر کرده که برخی دیگر از صحابه همراه پیامبر صلی الله علیه وآله بودند.
۵.۱بیان داستان مباهله با افزودن نام عائشه و حفصه در کنار اهل‌بیت علیهم‌السلام: از دیگر تلاش‌ها، نقلی است که حلبی دارد و در کنار اهل‌بیت علیهم السلام نام دو زن پیامبر را هم متذکر شده است.
۶.۱حذف نام حضرت فاطمه علیهاالسلام و افزودن نام‌هاى ابوبکر با پسرش، عمر با پسرش و عثمان با پسرش: این تلاش عجیب را ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق به کار بسته و سیوطی و شوکانی هم بعد از نقل آن در قبال این انحراف سکوت اختیار کردند!
- بررسی و نقد روایت
در این بخش روایت‌های ساختگی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
بخش سوم «دلالت آیه مباهله»
- جایگاه ویژه روز مباهله
در این بخش به ۱۶ مورد از نشانه‌ها و کراماتی که بیان‌گر عظمت والای واقعه مباهله است اشاره شده است از جمله:
نخستین بارى است که خداوند باب مباهله را براى این ملّت گشود تا به هنگام انکار ادلّه و براهین، به مباهله اقدام نمایند.
نخستین روزى بوده که در آن عزّت پیامبر و شوکت و جلال خداوندى بدین شکل به اثبات رسید و اهل کتاب ضمن گردن نهادن به نبوّت و حاکمیت ایشان، به پذیرش ذلّت و پرداخت جزیه ملزم شدند.
نخستین روزى بوده که در آن پرده‌هاى قدرت الاهى و نبوى، مخالفان را فرا گرفت، کسانى که معجزات پیامبر صلى الله علیه وآله را انکار مى‌کردند و همان کسانى که با رسول خدا با دلیل هاى عقلى و نقلى به مناظره مى‌پرداختند.
نخستین روزى بوده که با انوار درخشان خداوندى حضرت محمد صلى الله علیه وآله این گونه مورد تصدیق قرار گرفت؛ چرا که فاصله میان دشمنان و نزدیکان پیامبر صلى الله علیه وآله بر همگان روشن شد و ….
- آیه مباهله و استدلال به آن
این بخش را نویسنده محترم ابتدا با ذکر مناظره امام رضا علیه‌السلام و مأمون عباسی پیرامون آیه مباهله آغاز نموده و بعد استدلالات برخی از علمای بزرگ شیعی نسبت به آیه مباهله از جمله: شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ اربلی، شیخ بیاضی، شیخ نصیرالدین طوسی و مرحوم علامه حلی؛ را در کتب این بزرگواران نقل نموده است.
- خلاصه استدلال به آیه مباهله
این بخش به طور مختصر اصل استدلال به آیه مباهله بر اثبات امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ذکر گردیده که به شرح ذیل است:
بر اساس نص صریح آیه شریفه امیرالمؤمنین علیه‌السلام نفس پیامبر و مساوی با ایشان هستند و از آن‌جا که وجود مقدس رسول خدا صلی الله علیه وآله اولی بالتصرف هستند نسبت به مردم و افضل و اشرف نسبت به همه مخلوقین هستند؛ بنابراین نفس ایشان و مساوی ایشان هم دارای همه این اوصاف هستند.
- تقویت دلالت آیه با روایات
در این بخش نویسنده محترم ۵ روایت را که در تائید و تقویت شأن نزول آیه مباهله بر اهل‌بیت علیهم‌السلام است را ذکر کرده است از جمله روایت ذیل:
پیامبر خدا صلى الله علیه وآله در پاسخ بریدة بن حصیب که در حضور ایشان از امیرمومنان على علیه السلام شکایت کرده بود، فرمود:
يا بريدة! لا تبغض علياً، فإنّه منّي وأنا منه;
بریده! از على خشمگین مشو؛ چرا که او از من و من از او هستم.
پیامبر در همان ماجرا به همه مسلمانان فرمود:
علي منّي وأنا من علي، وهو ولیکم من بعدي[۵]
على از من و من از على هستم و او بعد از من ولىّ و سرپرست شماست.
بخش چهارم «آیه مباهله و پاسخ به شبهات مخالفان»
این بخش که از مهمترین ارکان کتاب شریف است به طرح شبهات علمای اهل‌سنت و پاسخ به آن‌ها اختصاص داده شده است؛ از جمله شبهات ابن تیمیه حرانی، ابوحیان، قاضی ایجی، ابن روزبهان، دهلوی و …
از جمله شبهات مربوط به ابن تیمیه هست که گفته:
داستان مباهله هیچ دلالتی بر افضلیت و اشرف بودن امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام ندارد.
او برای اثبات ادعای خود ذکر کرده که : اولا واژه «انفسنا» در آیه شریفه قطعا نمی‌تواند دلیل بر مساوی بودن و برابری بوده باشد چرا که محال است احدی در عالم مساوی و برابر وجود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بوده باشد.
ثانیا واژه «نفس» دلیل بر وجود مشابهت در حیثیتی خاص دارد و همین که شخصی با فردی دیگری مشابهت در یک جنبه داشته باشد صحیح است به او گفته شود نفس اوست. ابن تیمیه در این وجه فراتر رفته و گفته همین که در جنبه دین مشابهت وجود داشته باشد کفایت می‌کند برای نفس بودن؛ بنابراین روز مباهله پیامبر صلی الله علیه وآله علی بن ابیطالب علیه‌السلام را به جهت اشتراک در دین اسلام با خود همراه برد و این هیچ فضیلتی برای او به شمار نمی‌آید چرا که بسیاری از صحابه در دین اسلام با پیامبر مشترک بودند. و اما اینکه چرا علی علیه‌السلام را فقط به همراه بردند به دلیل نزدیک بودن و اینکه او همسر دخترشان بوده است و افراد دیگری از صحابه را هرچند که افضل از علی بن ابیطالب هستند نمی‌شد برای مباهله همراه کرد.
نقد دیدگاه ابن تیمیه
نویسنده محترم نسبت به بررسی دیدگاه ابن تیمیه که به طور مختصر ذکر شد، قبل از نقد و پاسخگویی ابتدا متذکر شده که وی با گفتن مطالب بالا در واقع به دو مطلب اعتراف کرده است:
نخست اینکه اعتراف داشته به صحت حدیث مباهله و این خود پاسخی است به افرادی که در صحت این حدیث شریف خدشه وارد کرده‌اند.
دوم اینکه او پذیرفته که داستان مباهله اختصاص دارد به چهار نفر از اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله که عبارت باشند از امیر مؤمنان علی علیه‌السلام، صدیقه کبری سلام‌الله علیها و حسنین علیهماالسلام؛ بنابراین ادعای افرادی که دست به حذف نام علی علیه‌السلام زدند و یا نام افرادی دیگر را اضافه کردند طبق این دیدگاه کاملا ادعایی واهی به شمار آمده است.
اما در پاسخ به ادعای اول ابن تیمیه اینگونه پاسخ داده شده:
مساوى نبودن هیچ کس با پیامبر صلى الله علیه وآله، در صورتى است که آیه مبارکه نازل نشده و احادیث قطعى از پیامبر روایت نشده باشد.
و در پاسخ به این اشکال واهی دوم گفته شده، ابن تیمیه در شرایطى چنین ادعایى را مطرح کرده که بسیارى از مردان و زنان نزدیک پیامبر و در رأس آنان، عمویش عباس را مى‌شناسد. اگر مراد از کلمه «انفس»، فقط قرابت و خویشاوندی بود، پیامبر، عباس و پسران او و دیگر هاشمیان را دعوت مى‌کردند! پس چرا اینگونه عمل نکردند و فقط وجود مقدس علی بن ابیطالب علیه‌السلام را همراه بردند؟!
پی‌نوشت‌ها:
[۱] نگاهی به تفسیر آیه مباهله: ص ۱۱و۱۲
[۲] مسار الشیعه، شیخ مفید: ۴۱
[۳] مصباح المتهجد: ۷۵۸ ـ ۷۶۷، الاقبال: ۵۱۵
[۴] نگاهی به تفسیر آیه مباهله: ص ۶۳
[۵] این حدیث، همان حدیث ولایت است که در جلد پانزدهم کتاب نفحات الأزهار فى خلاصة عقبات الأنوار در مورد سند ودلالت آن به تفصیل سخن گفته شده
✳️مرکز فروش: قم-ساختمان ناشران-طبقه منفی یک-واحد ۳۹
☎️ تماس با مدیر انتشارات: ۰۹۱۲۵۵۳۴۱۷۴
🔸کانال اطلاع رسانی و اخبار مرکز حقایق اسلامی
