مقدمه
خداوند متعال همواره برای هدایت بشر رسولانی را فرستاده است و در قران کریم رسول خاتم خود را برای مردم اسوه معین میکند . لقَد كَانَ لَكُم فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَة [۱]
همانطوری که قران کریم برای سعادت بشر رسول خاتم را به عنوان اسوه مشخص میکند , در کلام نورانی امام زمان علیه السلام نیز مادرشان فاطمه زهرا سلام الله علیها اسوه دیگری به بشر معرفی شده است . امام زمان علیهالسلام فرمودند : وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لِي أُسْوَةٌ حَسَنَة[۲]
در این نوشتار به دو رویکرد از زندگی اخلاقی حضرت زهرا سلام الله علیها پرداخته شده است.
اول سجایای اخلاقی صدیقه طاهره سلام الله علیها و بعد گفتارهای اخلاقی از لسان مبارک ایشان .
عبادت
آن گاه که حضرت فاطمه سلام الله علیها در محراب عبادت، در پیشگاه پروردگار به نماز مى ایستد، نور عبادتش براى ملائکه ى آسمان درخشیدن مى گیرد؛ به سان نور ستارگان براى اهل زمین و خداوند پر عزت و جلالت، خطاب به فرشتگانش مى فرماید:
ملائکه ى من! بر بنده ام فاطمه، سرور کنیزانم، نظر کنید؛ بر درگاه من ایستاده در حالى که بند بند وجودش از خوف من مرتعش و لرزان است و با تمام قلبش به عبادت من روى نهاده است. شما را گواه مى گیرم که شیعیانش را از آتش، نجات و ایمنى بخشیدم…
وَ أَمَّا ابْنَتِي فَاطِمَةُ … مَتَى قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا بَيْنَ يَدَيْ رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ ظَهَرَ نُورُهَا لِمَلَائِكَةِ السَّمَاءِ كَمَا يَظْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَلَائِكَتِهِ يَا مَلَائِكَتِي انْظُرُوا إِلَى أَمَتِي فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ إِمَائِي قَائِمَةً بَيْنَ يَدَيَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِيفَتِي وَ قَدْ أَقْبَلَتْ بِقَلْبِهَا عَلَى عِبَادَتِي أُشْهِدُكُمْ أَنِّي قَدْ آمَنْتُ شِيعَتَهَا مِنَ النَّار[۳]
زمخشری از علمای اهل سنت از حسن بصری روایتی در عبادت حضرت زهرا سلام الله علیها اورده است که حسن بصری میگوید :
مَا كَانَ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ أَعْبَدُ مِنْ فَاطِمَةَ كَانَتْ تَقُومُ حَتَّى تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا [۴]
در بین این مردم كسی عابدتر از فاطمه نیست آنقدر در نماز میایستاد كه قدمهایش ورم میكرد.
عبادت فاطمه علیهاالسلام از لحاظ کمیت، تا بدان حد گسترده است که در لحظه لحظه ى زندگى او حضور و ظهور دارد؛ رفتار او، گفتار او، نگاه او، تلاش او، نفس کشیدن او و هر لحظه ى شب و روز او عبادت بود.
و در حالیکه او مشغول عبادت میشد ملائکه امور منزل ایشان را بدست میگرفتند.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهالسلام قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله سَلْمَانَ إِلَى فَاطِمَةَ قَالَ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ وَقْفَةً حَتَّى سَلَّمْتُ فَسَمِعْتُ فَاطِمَةَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ مِنْ جَوَّا وَ الرَّحَى تَدُورُ مِنْ بَرَّا وَ مَا عِنْدَهَا أَنِيسٌ وَ قَالَ فِي آخِرِ الْخَبَرِ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ يَا سَلْمَانُ إِنَّ ابْنَتِي فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِيمَاناً إِلَى مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَةِ اللَّهِ فَبَعَثَ اللَّهُ مَلَكاً اسْمُهُ زُوقَابِيلُ وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ جَبْرَئِيلُ فَأَدَارَ لَهَا الرَّحَى وَ كَفَاهَا اللَّهُ مَئُونَةَ الدُّنْيَا مَعَ مَئُونَةِ الْآخِرَةِ. [۵]
امام محمّد باقر عليه السّلام میفرمايد:
پيامبر خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم سلمان را نزد فاطمه فرستاد.
سلمان مىگويد: من بر درب خانه ايستاده و سلام كردم، و شنيدم كه فاطمه در داخل خانه مشغول تلاوت قرآن است و آسيا مىچرخيد در حالى كه كسى در آنجا نبود … و سلمان رحمه اللَّه در آخر روايت مىگويد: وقتى اين مطالب را به عرض رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم رسانيدم وى تبسّمى كرده فرمود: اى سلمان! همانا خداوند متعال قلب و جوارح دخترم فاطمه را از ايمان مملوّ نموده است، لذا وى بدون دغدغه مشغول عبادت پروردگار مىباشد، پس خداوند ملكى به نام زوقابيل- و در روايت ديگرى به جاى وى جبرئيل آمده است- مأمور نموده تا آسيا را بگرداند. و خداوند كارهاى دنيا و آخرت فاطمه را عهدهدار شده و او را كفايت مى نمايد.
در روایتی از امام حسن مجتبی علیه السلام کیفیت عبادت و دعای مادرشان فاطمه زهرا سلام الله علیها را اینطور بیان میفرمایند :
…عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَخِيهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: رَأَيْتُ أُمِّي فَاطِمَةَ سلام الله علیها قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا لَيْلَةَ جُمُعَتِهَا فَلَمْ تَزَلْ رَاكِعَةً سَاجِدَةً حَتَّى اتَّضَحَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ سَمِعْتُهَا تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ تُسَمِّيهِمْ وَ تُكْثِرُ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا بِشَيْءٍ فَقُلْتُ لَهَا يَا أُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعِينَ لِنَفْسِكِ كَمَا تَدْعِينَ لِغَيْرِكِ فَقَالَتْ يَا بُنَيَّ الْجَارَ ثُمَ الدَّارَ.[۶]
از حسين بن على از برادرش حسن بن على بن ابى طالب عليهم السّلام، آن حضرت فرمودند: شب جمعهاى بود كه ديدم مادرم فاطمه عليها السّلام در محراب عبادت ايستاده و پيوسته در حال ركوع و سجود است تا سفيدى صبح طالع شد و در طول اين مدّت شنيدم كه براى مؤمنين و مؤمنات دعاء مىفرمود و ابدا براى خودش دعايى نكرد، پرسيدم: مادر، چرا همان طورى كه براى ديگران دعاء نمودى براى خود دعاء نفرمودى؟
فرمودند: فرزندم، اوّل همسايه را درياب سپس اهل خانه را.
عبادت در شب ازدواج
وقتی در شب اول ازدواج امیرالمومنین علیه السام همسرش را گریان میبیند علت را پرسید. فاطمه سلام الله علیها فرمودند: حال خود را در پایان عمر و عالم قبر به یاد آوردم؛ چرا که انتقال از خانه ى پدرم به منزل خودم، مرا به یاد انتقالم به قبر انداخت. تو را به خدا قسم بیا در این ساعات آغازین زندگى به نماز برخیزیم و امشب را به عبادت خدا بپردازیم.
فاطمه زهرا علیهاالسلام میفرماید:
و إنّما فكرت في حالي و أمرى عند ذهاب عمرى و نزولي في قبري، فشبهت دخولي إلى فراش عزى و فخرى، كدخولي لحدي و قبري، و أنا أسألك يا ابن العم بحق محمّد إلا ما بلغتني قصدي و اربى و قمت بنا إلى محرابنا نتعبد في هذه اللّيلة[۷]
سخاوت
زمانی که اعرابی بادیه نشینی اسلام اورد آنقدر فقیر بوده که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند کیست به او زاد و توشه دهد تا من ضامن شوم خداوند به او زاد و توشه تقوا دهد؟
سلمان فارسی از جا برخاست تا غذایی برای اعرابی تازه مسلمان فراهم کند نظرش به خانه فاطمه افتاد و گفت: اگر خیری باشد در منزل فاطمه است وقتى دق الباب كرد فاطمه زهراء از پشت در فرمود: كيست؟ گفت: من سلمان فارسى میباشم، فرمود: چه حاجتى دارى؟ سلمان جريان اعرابى شرح داد.
فاطمه سلام الله علیها فرمودند: اى سلمان! به حق آن خدائى كه حضرت محمّد را به پيامبرى مبعوث نموده مدت سه روز است كه ما غذا نخوردهايم، حسن و حسين از شدت گرسنگى به من بهانهجوئى میكنند، ايشان نظير دو جوجه بخواب رفتهاند، ولى در عين حال موقعى كه خيرى بر در خانه من بيايد من آن را رد نخواهم كرد اى سلمان! (ِ وَ لَكِنْ لَا أَرُدُّ الْخَيْرَ إِذَا نَزَلَ الْخَيْرُ بِبَابِي[۸]) اين پيراهن مرا بگير و نزد شمعون يهودى ببر و باو بگو: فاطمه دختر محمّد میگويد: اين پيراهن را بردار و در مقابل آن يک من خرما و يک من جو به من بده تا بعدا با خواست خدا بپردازم.
سلمان آن پيراهن را گرفت و پس از اينكه نزد شمعون يهودى آمد به وى گفت: اين پيراهن فاطمه دختر حضرت محمّد است، فاطمه میگويد: اين پيراهن را بگير و در مقابل آن يک من خرما و يک من جو بمن بده تا بعدا با خواست خدا به تو خواهم پرداخت.
شمعون آن پيراهن را گرفت و در ميان دو دست زير و رو مىكرد و چشمانش اشک میريخت و میگفت:
اى سلمان! اين همان زهد و تقواى واقعى است در دنيا! اين همان زهدى است كه تورات حضرت موسى بما خبر داده، من اكنون شهادت میدهم كه خدا يكى است و حضرت محمّد بنده و رسول او میباشد. يهودى اسلام آورد و اسلام او بسيار نيكو شد.
سپس آن يهودى يک من خرما و يک من جو به سلمان داد، سلمان آنها را آورد و به حضرت فاطمه تقديم نمود، حضرت زهراء آن جو را بدست خود آسيا كرد.
و از آرد آن نان پخت آنگاه آن نانها را به سلمان داد و به او فرمود: اين نانها را بگير و بحضور حضرت محمّد ببر.
سلمان گفت: يا فاطمه! يک گرده از اين نانها را براى حسنين بردار كه كه آرام شوند.
فاطمه فرمود: اى سلمان! ما چيزى را كه در راه خدا داديم از آن نمیخوريم سلمان آن نانها را گرفت و به حضور پيغمبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم آورد [۹]
زهد
در مسند احمد که از معروفترین منابع اهل سنت است از انس بن مالک چنین نقل شده که: روزی بلال برای نماز صبح، دیر به خدمت پیغمبر صلیاللهعلیهوالهوسلّم آمد، رسول خدا فرمود: چرا دیر آمدی؟ عرض کرد: از کنار خانه فاطمه علیها السّلام میگذشتم در حالی که با دست خود آسیا میکرد، و کودکش گریان بود، گفتم: اگر اجازه فرمایی من آسیا میکنم و شما کودک را آرام کنید، او گفت: من نسبت به فرزندم از تو مهربانترم، و من مشغول آسیا کردن شدم و او کودکش را آرام کرد و این امر باعث تاخیرم شد.
پیغمبر اکرم (صلیاللهعلیهوالهوسلّم) فرمودند:
فَرَحِمْتَهَا رَحِمَكَ اللَّه[۱۰]
تو نسبت به فاطمه رحم و محبت کردی، خداوند تو را مشمول رحمتش کند!
داستان جهیزیه فاطمه علیها السلام و مراسم شب زفاف او که در نهایت سادگى برگزار شد دلیل روشن دیگرى بر زهد و وارستگى کامل اوست.
خدمات او در خانه على علیه السلام تا آن جا که با یک دست گندم را براى پختن نان آسیاب مى کرد، و با دست دیگر طفلش را در آغوش مى گرفت، همه شاهد گویاى مقام زهد اوست، گواه این معنا حدیث زیر است:
ابونعیم اصفهانى چنین نقل مى کند:
لَقَدْ طَحَنَتْ فاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ(صلى الله علیه وآله) حَتّى مَجَلَتْ یَدُها، وَ رَبا، وَ اَثَّرَ قُطْبُ الرَّحى فِی یَدِها [۱۱]
فاطمه دختر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آن قدر با دست خود آسیاب کرد که دستش تاول زد، و ورم کرد، و آثار دستاس در دستش نمایان گشت.
روایات اخلاقی از لسان مبارک حضرت فاطمه سلام الله علیها
خدمت به مادر
الْزَمْ رِجْلَها، فَإنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ اقْدامِها، و الْزَمْ رِجْلَها فَثَمَّ الْجَنَّةَ [۱۲]
همیشه در خدمت مادر و پای بند او باش، چون بهشت زیر پای مادران است؛ و نتیجه آن نعمت های بهشتی خواهد بود.
حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها که خود در جایگاه یک مادر بوده است در والا بودن و بلندی مقام مادر می فرمایند اگر بهشت را میخواهی بدست بیاوری بهشت زیر پای مادر است و با خدمت به مادر بهشت را به دست می آوری .
حیا زن
خَیْرٌ لِلِنّساءِ انْ لایَرَیْنَ الرِّجالَ وَلایَراهُنَّ الرِّجالُ. [۱۳]
بهترین چیز برای حفظ شخصیت زن آن است که مردی را نبیند و نیز مورد مشاهده مردان قرار نگیرد .
بهترین دستورالعمل ها و بهترین راه ها برای رشد و تعالی به سمت خداوند متعال برای زنان بشر میتواند از زبان یک زن کامل و الهی باشد .
دختر نبی مکرم اسلام که در منابع شیعی و سنی بهترین زنان دنیا و اخرت معرفی شده است برای رشد و تعالی یک زن میفرماید : بهترین چیز برای او این است که نه مرد نامحرمی را ببیند و نه مردان نامحرم او را ببینند.
علامت شیعه
وقتی یک از مردان مسلمان همسرش را خدمت حضرت فاطمه سلام الله علیها فرستاد تا از ایشان سوال کند ایا ما از شیعیان شما هستیم یا نه ؟ حضرت زهرای مرضیه در پاسخ به این سوال ان زن یک جواب کلی فرمودند:
إِنْ كُنْتَ تَعْمَلُ بِمَا أَمَرْنَاكَ وَ تَنْتَهِي عَمَّا زَجَرْنَاكَ عَنْهُ فَأَنْتَ مِنْ شِيعَتِنَا وَ إِلَّا فَلا[۱۴]
اگر آنچه را که ما اهل بیت دستور داده ایم عمل کنی و از آنچه نهی کرده ایم خودداری نمائی، تو از شیعیان ما هستی وگرنه، خیر.
این پاسخ جامع حضرت زهرای مرضیه اشاره به رعایت تقوای الهی دارد که مضمون بسیاری از احادیث و ایات قران است .
در روایتی از امام رضا علیه السلام ذیل ایه : یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ ( هود / ۴۵) وارد شده است که حضرت به برادرشان زید فرمودند پسر نوح علیه السلام به خاطر معصیت از اهل نوح نفی شده است و اگر شما هم تقوا نداشته باشید و از دستورات ما سرپیچی کنید از ما نیستید.
… حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءُ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ: كُنْتُ بِخُرَاسَانَ مَعَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع فِي مَجْلِسِهِ وَ زَيْدُ بْنُ مُوسَى حَاضِرٌ قَدْ أَقْبَلَ عَلَى جَمَاعَةٍ فِي الْمَجْلِسِ يَفْتَخِرُ عَلَيْهِمْ وَ يَقُولُ نَحْنُ وَ نَحْنُ وَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مُقْبِلٌ عَلَى قَوْمٍ يُحَدِّثُهُمْ فَسَمِعَ مَقَالَةَ زَيْدٍ فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا زَيْدُ أَ غَرَّكَ قَوْلُ نَاقِلِي الْكُوفَةِ إِنَّ فَاطِمَةَ سلام الله علیها أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَحَرَّمَ اللَّهُ ذُرِّيَّتَهَا عَلَى النَّارِ فَوَ اللَّهِ مَا ذَاكَ إِلَّا لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ وُلْدِ بَطْنِهَا خَاصَّةً فَأَمَّا أَنْ يَكُونَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع يُطِيعُ اللَّهَ وَ يَصُومُ نَهَارَهُ وَ يَقُومُ لَيْلَهُ وَ تَعْصِيهِ أَنْتَ ثُمَّ تَجِيئَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ سَوَاءً لَأَنْتَ أَعَزُّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ علیهالسلام كَانَ يَقُولُ لِمُحْسِنِنَا كِفْلَانِ مِنَ الْأَجْرِ وَ لِمُسِيئِنَا ضِعْفَانِ مِنَ الْعَذَابِ قَالَ الْحَسَنُ الْوَشَّاءُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ لِي يَا حَسَنُ كَيْفَ تَقْرَءُونَ هَذِهِ الْآيَةَ قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمِلَ غَيْرَ صَالِحٍ[۱۵] فَقُلْتُ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقْرَأُ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقْرَأُ إِنَّهُ عَمِلَ غَيْرَ صَالِحٍ فَمَنْ قَرَأَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ فَقَدْ نَفَاهُ عَنْ أَبِيهِ فَقَالَ علیهالسلام كَلَّا لَقَدْ كَانَ ابْنَهُ وَ لَكِنْ لَمَّا عَصَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَفَاهُ عَنْ أَبِيهِ كَذَا مَنْ كَانَ مِنَّا لَمْ يُطِعِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَيْسَ مِنَّا وَ أَنْتَ إِذَا أَطَعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَنْتَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ.[۱۶]
محمّد بن احمد سنانى بسند مذكور در متن از حسن بن موسى الوشّاء بغدادى روايت كرد كه گفت: من در خراسان در مجلس على بن موسى الرّضا- عليه السّلام- بودم و زيد بن موسى در آنجا حاضر بود و بجماعت حضّار، فخر ميفروخت كه ما چنين و چنانيم، و ابو الحسن عليه السّلام كه با ديگران مشغول گفتگو بود سخنان زيد را شنيد و رو باو كرده گفت: اى زيد! آيا حرفهاى نقّالان كوفه تو را مغرور كرده و فريب خوردهاى كه روايت ميكنند: «فاطمه عليها السّلام عفّت خود را حفظ كرد و خداوند آتش را بر ذريه او حرام نمود»؟ بخدا سوگند اين امر جز براى حسن و حسين و فرزندان بلا واسطه آن حضرت خاصّه و لا غير، نيست، اما اينكه موسى بن جعفر عليهما السّلام پدرت اطاعت خدا كند، روزها را روزه بگيرد و شبها را بنماز و عبادت پردازد و تو معصيت و نافرمانى خدا كنى، سپس در روز رستاخيز هر دو در عمل مساوى باشيد و جزاى هر دو بهشت باشد، پس بدون ترديد تو عزيزتر از او در نزد خدا باشى (چون او با طاعات خود مستحقّ بهشت شده است و تو بىطاعت و با معصيت همان پاداش را گرفتهاى) آرى علىّ بن الحسين عليهما السّلام فرموده است: براى نيكوكار ما دو چندان پاداش و اجر است و براى بدكار ما دو چندان عذاب و جريمه، حسن وشّاء گويد: آنگاه امام رو بمن كرده فرمود: اى حسن اين آيه را چگونه ميخوانيد: قالَ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ (اى نوح بدرستى كه او از اهل تو نيست زيرا عمل نادرست است- هود: ۴۶)؟ عرضكردم: پارهاى از مردم إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ ميخوانند بطريق وصفى، يعنى او عملى نادرست است، و بعضى عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ ميخوانند (يعنى بدكارى كرده)، و هر كس عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ بخواند او را از نوح نفى كرده و غيرى را پدر او داند، امام عليه السّلام فرمود: نه، هرگز اين طور نيست، بلكه او پسر واقعى نوح بود و ليكن چون خداوند عزّ و جلّ را نافرمانى كرد، خداوند او را از پذيرش نفى نمود، (و ما اهل بيت نيز اين چنين هستيم) هر كس از ما نافرمانى خدا كند از ما نيست، و تو اى حسن اگر خداوند را اطاعت كنى از ما اهل بيت خواهى بود.
رعایت تقوا هنگام روزه
در روایت دیگری حضرت زهرا سلام الله علیها به رعایت تقوا در هنگام روزه داری تاکید میکنند و میفرمایند: روزه داری که رعایت تقوای الهی نکند روزه اش به او سودی نمیبخشد .
وَ عَنْهُ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ سلام الله علیهما أَنَّهَا قَالَتْ مَا يَصْنَعُ الصَّائِمُ بِصِيَامِهِ إِذَا لَمْ يَصُنْ لِسَانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوَارِحَهُ.[۱۷]
روزه داری که زبان و گوش و چشم و دیگر اعضاء و جوارح خود را کنترل ننماید هیچ سودی از روزه خود نمی برد.
شوهر داری
صدیقه طاهره سلام الله علیها به عنوان یک زن نمونه و کامل در محضر خداوند متعال در جایگاه همسر برای امیرالمومنین علیه السلام نقش خود را به بهترین نحو ایفا کردند و اسوه و نمونه ای برای زنان عالم هستند .
در یکی از برخورد های کامل ایشان با امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :
يَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّي لَأَسْتَحْيِي مِنْ إِلَهِي أَنْ تُكَلِّفَ نَفْسَكَ مَا لَا تَقْدِرُ عَلَيْه[۱۸]
من از خدای خود شرم دارم که از تو چیزی را در خواست نمایم و تو توان تهیه آن را نداشته باشی
یکی از بزرگترین مشکلات زندگی های زناشویی امروزی درخواست بیش از حد زن از شوهر خود است که در توان شوهر نیست و حضرت زهرا سلام الله علیها به عنوان اسوه در رفتار با همسر به امیرالمومنین علیه السلام فرمودند هیچگاه تو را برای خواسته ای به زحمت نینداخته ام و بیش از حد توان تو درخواست نکرده ام.
در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و اله وارد شده است که حضرت فرمودند :
أَلَا وَ أَيُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ تَرْفُقْ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ عَلَى مَا لَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ وَ مَا لَا يُطِيقُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً وَ تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَيْهَا غَضْبَان[۱۹]
هر زنى با شوهرش نرمش نكند و او را بدان چه تاب ندارد وادارد هيچ حسنهاى از او پذيرفته نيست و خدا را خشمناک ملاقات كند.
اخلاص
– وَ عَنْ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا قَالَتْ مَنْ أَصْعَدَ إِلَى اللَّهِ خَالِصَ عِبَادَتِهِ أَهْبَطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ أَفْضَلَ مَصْلَحَتِهِ.[۲۰]
هر كس عبادت خالص خود را بالا بفرستد، خداوند متعال بهترين مصلحت او را پائين مىفرستد.
در این گفتار شریف ، حضرت صدیقه سلام الله علیها تاکید میکنند به لزوم اخلاص و انجام عمل خالص فقط برای خداوند متعال و نهی از ریا و خودنمایی کردن و حضرت نتیجه ی اخلاص در اعمال را هبوط بهترین مصلحت ها را از طرف خداوند در نظر میگیرند .
در تعالیم دینی و روایی شیعه اهل بیت علیهم السلام تاکید فراوانی به اخلاص در عمل برای خداوند متعال کرده اند و در برخی روایات گفته شد اگر کسی را غیر خداوند در عمل شریک کنید خداوند شما را به همان فرد میسپارد
عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله قَالَ: يَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَنَا خَيْرُ شَرِيك مَنْ أَشْرَكَ مَعِي شَرِيكاً فِي عَمَلِهِ فَهُوَ لِشَرِيكِي دُونِي لِأَنِّي لَا أَقْبَلُ إِلَّا مَا أُخْلِصَ لِي.[۲۱]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: خداوند متعال مىفرمايد: من بهترين شريک هستم، هر كس براى من در كارها شريكى قائل شود آن عمل براى همان شریک است و برای من نخواهد بود، زيرا من فقط اعمال خالص را قبول مىكنم.
در روایتی دیگر در تاکید اخلاص وارد شده است :
وَ فِي عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله سُئِلَ فِيمَا النَّجَاةُ غَداً فَقَالَ إِنَّمَا النَّجَاةُ فِي أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ فَيَخْدَعَكُمْ فَإِنَّهُ مَنْ يُخَادِعِ اللَّهَ يَخْدَعْهُ وَ يَخْلَعْ مِنْهُ الْإِيمَانَ وَ نَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُرُ قِيلَ لَهُ فَكَيْفَ يُخَادِعُ اللَّهَ قَالَ يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ ثُمَّ يُرِيدُ بِهِ غَيْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ فِي الرِّيَاءِ فَإِنَّهُ الشِّرْكُ بِاللَّهِ إِنَّ الْمُرَائِيَ يُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ يَا كَافِرُ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا خَاسِرُ حَبِطَ عَمَلُكَ وَ بَطَلَ أَجْرُكَ فَلَا خَلَاصَ لَكَ الْيَوْمَ فَالْتَمِسْ أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ.[۲۲]
ابن زياد از امام صادق و او از پدرش عليهما السّلام روايت مىكند كه از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله سؤال شد فردا چه چيز انسان را نجات مىدهد، فرمود: نجات در اين است كه با خداوند خدعه نكنيد و فريب كارى ننمائيد، هر كس با خداوند خدعه كند خدا هم با او خدعه مىكند و ايمان را از او مىگيرد، او با خودش مكر مىكند اگر بداند و با درك نمايد.
از رسول گرامى سؤال شد خداوند چگونه با او خدعه مىكند، فرمودند: او به اوامر خداوند عمل مىكند ولى كارها را براى تظاهر انجام مىدهد و رضايت خدا را در نظر نمىگيرد، اكنون از خداوند بترسيد و از ريا و تظاهر خوددارى كنيد كه آن شرک به خداوند مىباشد.
رياكار روز قيامت با چهار نام خوانده مىشود او را با چهار نام صدا مىكنند، مىگويند: اى كافر اى فاجر، اى مكار و اى زيانكار، كارهايت باطل شد، ديگر اجر و مزد و پاداش ندارى امروز بهره و نصيبى نخواهى داشت و اينک از آن كسى كه برايش كار مىكردى پاداش بخواه.
پینوشتها:
[۱] احزاب / ۲۱
[۲] طوسى، محمد بن الحسن، الغيبة (للطوسي)/ النص ؛ ص۲۸۶
[۳] ابن بابويه، محمد بن على، الأمالي( للصدوق) – النص ؛ ص۱۱۳
[۴] ربیع الابرار ، الزمخشری ، ۲ / ۲۷۴
[۵] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار ج۴۳ ؛ ص۴۶
[۶] ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع – ج۱ ؛ ص۱۸۱
[۷] قاضى نور الله مرعشى، إحقاق الحق و إزهاق الباطل – ج۴ ؛ ص۴۸۱
[۸] علامه مجلسى، بحار الأنوار – ج۴۳ ؛ ص۷۲
[۹] همان
[۱۰] ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل ج۱۹ ؛ ص۵۰۰
[۱۱] حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء ، ابونعیم اصفهانی ج۲ ص ۴۱
[۱۲] کنزل العمّال :ج۱۶، ص۴۶۲
[۱۳] بحارالانوار:ج۴۳، ص۵۴، ح۴۸
[۱۴] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار ج۶۵ ؛ ص۱۵۵
[۱۵] ( ۲). هود. الآية ۴۶.
[۱۶] ابن بابويه، محمد بن على، عيون أخبار الرضا عليه السلام – ج۲ ؛ ص۲۳۲
[۱۷] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار ج۹۳ ؛ ص۲۹۵
[۱۸] اربلى، على بن عيسى، كشف الغمة في معرفة الأئمة ج۱ ؛ ص۴۶۹
[۱۹] ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه – ج۴ ؛ ص۱۶
[۲۰] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار ج۶۷ ؛ ص۲۴۹
[۲۱] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار ج۶۹، ص: ۳۰۴
[۲۲] شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة – ج۱ ؛ ص۶۹
منابع و مآخذ
قرآن کریم
طوسى، محمد بن الحسن، الغيبة (للطوسي)
شیخ حر عاملی ؛ محمد بن حسن ؛ وسائل الشیعة في تحصیل مسائل الشریعة
علامه مجلسی ؛ محمدباقر ؛ بحارالأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار
ابن بابويه ؛ محمد بن على؛ من لا يحضره الفقيه
ابن بابويه ؛ محمد بن على ؛ علل الشرائع
ابن بابويه ؛ محمد بن على ؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام
اربلى ؛ على بن عيسى ؛ كشف الغمة في معرفة الأئمة
قاضى نور الله مرعشى ؛ إحقاق الحق و إزهاق الباطل
ابونعیم اصفهانی ؛ حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء
ابن حنبل ؛ احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل